This etext was produced by Snezhina Gileva (snezhina_g@yahoo.com).
This Bulgarian Etext uses the Cyrillic Windows 1251 character set
Ïåí÷î Ñëàâåéêîâ
ÅÏÈ×ÅÑÊÈ ÏÅÑÍÈ
ÕÀÐÀÌÈÈ – 1
Îòäàâíà ãîðàòà ñëàíà îñëàíè,
åé êúñíà âå÷ åñåí ïðèäîäå;
ìúãëèâè, íåâåñåëè äîéäîõà äíè – ÿ ñâèâàé áàéðàêà, âîéâîäî!
Íèç òúìíè óñîè äîâîëíî å âå÷
íåìèëè-íåäðàãè ùî áðîäèì;
ïîëÿòà íè ðîäíè ñà ìîùíå äàëå÷ – âðåìå å íàçàä äà ñè õîäèì.
Íå íè ïðîðàáîòè òóé ëÿòî ÷åñòòà, ÷å ëîøà ñìå ñðåùà èìàëè…
Ïðîëåòåñ íèé áåõìå íàé-ñèëíàòà ÷åòà, à íàé ñìå ìàëöèíà îñòàëè.
Ïî òúìíè óñîè, ïî ãîëè ñêàëè
ìíîçèíà êóðøóìà çàâàðè –
è ðúôàò ìåñàòà èì õèùíè îðëè,
ÿ âúëöè, þíàøêè äðóãàðè.
À äîìà çà òÿõ å ïðåõâðúêíàëà âåñò… Êîãàòî ñå òàìî âåñòèìå,
òúæîâíèòå ìàéêè â ãîðêàòà èì ÷åñò ñàì áîã çíàå êàê ùå òåøèìå.
Îòäàâíà âå÷ òåõíèòå áåëè âëàñè
å ÷åðíà ÷åìáåðà îáâèëà,
è ëþòà òúãà èì ñúðöåòî êîñè… ×åñò ìàé÷èíà – ÷åñò å íåìèëà.
Áàùèòå íè â òúìíè òúìíèöè ëåæàò, êîé çíàå êàêâî ñà òå ñòàëè;
ó òóðöèòå ðîáè, íåâîëè òúðïÿò
æåíè è äå÷èöà íè ìàëè.
À íèé êàòî âúëöè ïî íîùíèÿ ìðàê
íåìèëè, íåäðàãè âñå áðîäèì…
Âîéâîäî, ÿ ñâèâàé òè êúðâàâ áàéðàê, âðåìå å íàçàä äà ñè õîäèì!
ÕÀÐÀÌÈÈ – 2
Çåìÿòà òúìíà íîù çàñåíè.
Òðè õàðàìèè, òðè ðàíåíè
äðóãàðÿ, ñå åäâàì êðåïÿò
íàäîëó èç ïëàíèíñêèé ïúò.
 çîðè ñòîòèíà â áîÿ áÿõà –
è ñàìî òå ñå îòúðâàõà;
åäèí äî äðóãè òå âúðâÿò
ïî ñòðúìíèÿ ïëàíèíñêè ïúò.
Ïðåâúðçàíè ñà ëþòè ðàíè,
àëà ïî äðåõè èçïîäðàíè
ñòðóè îò êúðâè ñå âèÿò
è êàïÿò ïî ïëàíèíñêèé ïúò.
Çàëþøíàò ãðîõíà òàì åäèíà;
â çàìàÿ äðóãèòå äâàìèíà
îòìèíàõà, áåç äà ñå ñïðúò,
ïî ñòðúìíèÿ ïëàíèíñêè ïúò.
Ðúêà ïðîòåãíà è ïîøóøíà
íåâíÿòíî äðóãèé, è ñå ëþøíà –
è ïî î÷è ñå ïîâàëè…Òðóïúò
çàïðå÷è òàì ïëàíèíñêèé ïúò.
Âúçïðÿí, äðóãàðÿ ñè ïîãëåäíà
ïîñëåäíèÿ ñ óñìèâêà áëåäíà
è ðóõíà – òðóï âúðõó òðóïúò
ñðåä òåñíèÿ ïëàíèíñêè ïúò.
Äóøè þíàøêè ñìúðò çàñåíè…
Ïðèñòúïâàò âúëöè íàñòúðâåíè,
îòäàâíà äåáíÿùè â ìðàêúò
ïî âúðëèÿ ïëàíèíñêè ïúò.
ÕÀÐÀÌÈÈ – 3
Ãðåé ÷óæäî ñëúíöå â òîÿ ÷óæäè êðàé; óñòàòà æàä, òúãà äóøàòà òðîâè.
Çëîâåùî äðúíêàò òåæêèòå îêîâè… Àõ, äîêîãà ëè òîÿ ïúò ùå òðàé!
Åé ïàäíà âå÷åð. Ãðîõíàëè, áåç ìîù îêîâèòå ñè òå åäâàì âëå÷àõà.
 ïóñòèíÿòà íèçàìèòå ãè ñïðÿõà: ùå ñå íîùóâà òóêà òàÿ íîù.
Åäèí î äðóã ïðèâúðçàõà ãè ïàê
è ñêîðî âñè÷êè òåæúê ñúí îáîðè. Åäèí îò òÿõ î÷è ñè íå çàòâîðè
è áäÿ çà äúëãî, áóäåí â íîùíèé ìðàê.
Ðàçìåðíèé õîä íà íîùíèÿ ñòðàæàð
äî÷óâàøå åäâàì òîé â òèøèíàòà, ñåãèç-òîãèç è çâúí îò æåëåçàòà
íà ñåïíàò â ñúíå íÿêîé ñâîé äðóãàð.
À áîðÿò ãî ïðåäñúííèöè ìå÷òè –
è ïðåç ìå÷òèòå øåïîò ìó ñå ñòîðè… è â ïîëóäðÿìêà òîé î÷è çàòâîðè –
íàÿâå ÷óäåí áëÿí ìó ñå âåñòè:
Ñî âåäúð ïîãëåä, ñ óñìåõ íà óñòà, íàä íåãî áå ñå ìàéêà ìó ïðèâåëà,
ðúêàòà ñè íà ìîðíîòî ìó ÷åëî
áå ñëîæèëà è òúé ìó äóìà òÿ:
“Íåäåé ñúðöå íà ñêúðáè âäàâà òè; êðàé áëèçúê å íà òåæêèòå íåâîëè –
÷å âîëÿòà, ùî áäè íàä õîðñêè âîëè, âå÷ èäå ñâîéòà ðå÷ äà âúçâåñòè.
Íå âå÷íà å ñâåòîâíàòà áåäà,
íèòî ñà âå÷íè ðàáñêèòå îêîâè; – âèæ, ñúìâà – âðåìåíà íàñòàâàò íîâè!” È êðîòêî òÿ öåëóíà ãî â óñòà.
Î÷è îòêðè òîé, ñåïíàò íà ÷àñúò – íî áëÿíúò áëÿí â äóøàòà ìó îñòàíà… Íà òúìíà íîù äîøúë áå äåí íà ñìÿíà… Òúêìÿõà ñå äðóãàðèòå çà ïúò.
Ãðåé ÷óæäî ñëúíöå â òîÿ ÷óæäè êðàé; óñòàòà æàä, òúãà äóøàòà òðîâè.
Çëîâåùî äðúíêàò òåæêèòå îêîâè… Àõ, äîêîãà ëè òîÿ ïúò ùå òðàé!
×ÓÌÀÂÈ
Åäíà å ó ìàéêà, íà áðàòÿ ñåäìèíà, Ïåòêàíà äåâîéêà íàïåòà,
è äîéäîõà íåÿ äà èñêàò Çàãîðöè ïðåç äåâåò ñåëà îò äåñåòî.
Áîñèëêî Ðàäîéêèí, íàé-ëè÷åí Çàãîðåö, äîïðàòèë å êèòåíè ñâàòè;
Ïåòêàíè íåâÿí è îãúðëèöà áèñåð, à ìàéöè é ïîõòè ñ ïîçëàòè.
Øåñòèìà ÿ áðàòÿ íå âðè÷àò, äàëåêî – è ìàéêà ñàìà íå ïðèñòàâà…
Íàé-ìàëúê áðàò Ëàçàð, åäèí ñàìî ñêëîíåí, ïîòèõîì ãè òúé óâåùàâà:
“Íå âðúùàéòå, ìàéêî: òàêúâà êúñìåò ñå íå âñÿêîãà ïàäà íà ñãîäà;
Áîñèëêî å ëè÷åí è óäàðåí ìîìúê, èç ïúðâè îò ïúðâà å ðîäà.
Äàëè ìó ñå ëåñíî äîáðîòî íàìèðà, äîáðîòî è õàðíîòî èìå?
Çà âðúùàíå ëåñíî – íî âèæòå îòïîñëå ñàìè äà íå ñå ïèøìàíèìå.
Äàëåêî áèë óæ – òîâà äà å ãðèæà! Òà íèå ñìå áðàòÿ ñåäìèíà;
íàðåä ïî âåäíúæ äà é èäåì íà ãîñòè – è ñåäåì ñà ïúòè â ãîäèíà!”
Ïîëúãà ñå ñòàðà Ïåòêàíèíà ìàéêà, íåñãîâîðíè áðàòÿ ñêëîíèõà.
Íåäåëÿ áå äíåñêà, ïðåç ãîðíà íåäåëÿ Ïåòêàíà äåâîéêà æåíèõà…
È äîìà ñå âúðíàõà âåñåëè áðàòÿ
îò ñåñòðèíà ñâàòáà â Çàãîðå: íî ùîì ñåòå âúðíàõà, ÷åðíàòà ÷óìà
ñïîëåòÿ ãè â áàùèíî äâîðå.
È âñè÷êè òÿ â ãðîáà áåç âðåìå îòâëå÷å, ñàë ñòàðà èì ìàéêà ïîæàëè –
äà èìà ãðîáîâå èì êîé äà ñïîõîæäà, ñâåùèöà çà ìúðòâè äà ïàëè.
Îñúìâàøå óòðîì ãîðêàòà èì ìàéêà
è âå÷åð çàìðúêâàøå òàìî,
îò ãðîá íà ãðîá õîäè, íàðè÷à è ïëà÷å – äåí ìèíâà â íàðè÷àíå ñàìî.
Ãðîáîâå èì ÷åðíè ðåäè è ïîëèâà,
îáêè÷à ñ áîñèë è âúðáèíà.
È ñàìî îòìèíâà Ëàçàðÿ ãðîáà,
è Ëàçàðÿ ëþòî ïðîêëèíà:
“Î, áîã äà äàäå íåñòîïåí äà îñòàíåø! Äóõ áðîäíèê äóõúò òè äà ñòàíå… ×å òè ìå ïîäñòîðè, áåç âðåìå äà æåíèì â äàëå÷íî Çàãîðå Ïåòêàíà.
Òà íÿìà äíåñ êîé â íåïîñèëíà íåâîëÿ òúãà îò ñúðöå äà ðàçâúðíå…
Î, ìèëîñò çà òåáå îò áîãà äà íÿìà, ëèöå òîé îò òåá äà îòâúðíå!”
È Ëàçàðþ âå÷å äîêðàé ñå äîäåÿ
îò ìàé÷èíè êëåòâè çëîâîëè, îò ìàé÷èíè äóìè è òåæêè è ãðîçíè… È òîé ñå íà áîãà ïðèìîëè:
“Î, ÷óåø ëè, áîæå, îò äåí íà äåí ñòàâàò ïî-ãðîçíè, ãîð÷èâè íàâåòâè,
è ñÿêàøå çìèè ñå âïèâàò äúëáîêî â ñúðöåòî ìè ìàé÷èíè êëåòâè.
Ñòîðè, ïðèñòîðè ìè îò øàðåí êðúñò ïëîñêà, êîí äîáúð îò äúðâåíî ëîæå,
îøåë áèõ, äîâåë áèõ îò ïóñòî Çàãîðå, Ïåòêàíà ïðè ìàéêà ñè, áîæå!”
È ñòîðè ñå ÷óäî – ÷ó ãîñïîä ìîëáàòà è òåñíèÿ ãðîá ñå ðàçòâîðè.
È ÿõíà ñè Ëàçàð ïðèïðÿíàòà êîíÿ – ïîòåãëè íàïðàâî â Çàãîðå.
Ïðåìèíà êðàé äåâåò ñåëà è îòáè ñå â äåñåòîòî, Êàìåííà ×óêà,
òàì ïðàâî ñå ñïðÿ íà Ïåòêàíèíè ïîðòè è òèõî íà ïîðòè ïî÷óêà.
“Ñòàíè, ïîåìíè îò ðúöåòå ìè ïëîñêà è õàéäå ñî ìåíå Ïåòêàíî,
÷å ñåäåì ñìå ñâàòáè ïîäèãíàëè – äîéäîõ íà âåñåëè ñâàòáè ñ ïîêàíà!”
Èçëåçå Ïåòêàíà, òà áðàòà ïîñðåùíà, ðúêà ìó öàëóíà, è òðúïíà,
ïîäíèêíà ãî ìúëêîì ïîä âåæäè è òúé ìó ñïîäàâåíè äóìè ïîøúïíà.
“Çàùî òè ñà, áðàòêî, òúé æúëòè ðúöåòå è îáðàçà ñèíêàâ, ïîäïóõíàë?
Áîëÿë ëè ñè áîëåñò íåâÿðíà, ÷å òúé òè ìèðèøåø íà ïðúñò, íà ïîäìóõíàë?”
“Îò áîëåñò íå ùå å… Íî êúùè ñìå ñåäåì ïîäèãíàëè, ñåñòðî, òóé ëÿòî;
íà ïðúñò àç äîãàíÿì, ÷å ðåä ìè ñå ïàäíà ñàìñè äà ïðåôúðëÿì çåìÿòà.”
Ïåòêàíà ñå âúðíà, ñòúêìè, ïðåìåíè ñå ñî íîâà çà ñâàòáà ïðåìÿíà –
è òðúãíàõà. Åòî, îòêàêòî íà ïúò ñà, äåí ìèíà è äðóãè íàñòàíà.
Åé ìàé÷èíî ñåëî äàëå÷ ñå ñúçèðà; ïðåç âàëîã íàâëèçàò â ëîçÿòà;
â ïî÷óäà îçúðíà ñå ïëàõî Ïåòêàíà è ñ äóìè èçâè ñå êúì áðàòà:
“Ìèíà âèíîáåðìà è âñè÷êè ëîçÿ ñà îáðàíè è âå÷å ïðèáðàíè,
à íàøèòå, áðàòêî, êàêâî îùå ÷àêàò? Âèæ, ðîíÿò ãè ÷åðíèòå âðàíè!”
“Ëîçÿòà ãè äàäîõìå íèå ïðîëåòåñ
íà èçïîë, ÷å ìíîãî íè áÿõà; íåâîëÿ ñëåòÿ èçïîëöè äðóãîñåëöè –
ëîçÿòà íåáðàíè îñòàõà!”
Åé äîéäîõà áëèçî äî ñàìîòî ñåëî; êðàé ñåëî øèðîêè ëèâàäè.
È îùå ïî-ïëàõî, èçíîâî ñå áðàòó Ïåòêàíà òîãàâà îáàäè:
“Âå÷ êúñíà å åñåí, êîñèòáà ñå ìèíà, âåé îñòðèÿ âÿòúð åñåííè.
Ïðèáðàíè ñà õîðñêè ëèâàäè – çàùî ëè ñàë íàøòå ñòîÿò íåêîñåíè?”
“Ïðîëåòåñ îòèäîõà â Äîáðóäæà ïóñòà âñè áðàòÿ íà êÿð öÿëîëåòåí –
ñàìñè íå ìîæàõ äà ñêîëàñàì íàâðåìå, îò áîëåñò íåâÿðíà ñïîëåòåí.”
“À êúùèòå êàê ãè ñêîëàñàõòå?” Ëàçàð íàâåäå ïîñúðíàëî ÷åëî:
“Çà êúùèòå, ñåñòðî, íå ïèòàé: ùå âèäèø, êîãàòî ïðèñòèãíåìå â ñåëî!”
Âúðâÿò òå ïðåç ñåëîòî… È ñìàÿíè ëþäå èçãëåæäàò ãè â ñòðàõ ìúë÷åëèâî – è áÿãàò… Íàñòðúõíàëè ïñåòà ïî äâîðè áàó÷àò è ãðîçíî, è äèâî.
Åé ñòàðàòà öúðêâà ñàìî ïîñðåä ñåëî, ñî áÿë çèä âèñîê îáãðàäåíà;
èçòðàêàõà ïîðòè – èçëåçå ñòàðèÿ ñî ÷åðåí ÷åìáåð ïðèáðàäåíà.
Ïðèñòúïè ïðåç ïðàãà è î÷è ïîäèãíà, íî ñìðúçíàòà òàìî çàñòàíà –
þçäàòà èçïóñíà íåâîëíî è â óæàñ êúì áðàòà âúçâè ñå Ïåòêàíà.
Íî çúðíà ïðåä íåÿ êàê òîé ñå ïðåâúðíà íà ÷àä – è íåâèäèì èç÷åçíà…
Êàò ãðúìíàòà ìèãîì â ïî÷óäè, Ïåòêàíà íå ñåòè îò êîíÿ êàê ñëåçíà.
Êúì ìàéêàòà ùåðêà, êúì ùåðêàòà ìàéêà ñå ñïóñíàõà âèêîì âåäíàãà –
ñî ïëà÷ ñåòå æèâè ïðèãúðíàõà äâåòå; è ïàäíàõà ìúðòâè ïðåä ïðàãà.
ÖÀÐ ÑÀÌÓÈË
“Ìèð, ìèð!” – åäíîãëàñíî âîåííèé ñúâåò, îò ãðîçíàòà âåñò óíåñâåñåí,
òàç âå÷åð ðåøè… Âî ïîõîäíèé ñè ïëàù çàãúðíàò, íàä ñòîëà íàäâåñåí,
îáîðèë áå ãîðäà ãëàâà Ñàìóèë,
â íåâåñåëè ìèñëè óíåñåí.
Ïðåä òúìíèé ìó ïîãëåä áåçêðàéíî ïîëå çàâÿíî ñî ñíÿã ñå ðàçñòèëà –
è òðóï âúðõó òðóïè… Ñâèðåïà å ðàò òàì êðúâíà êîñèòáà êîñèëà…
Îðúæèå ñëîæèëè, æèâèòå â ïëÿí
îòèâàò íà ðîáñêî ÷åðíèëî…
Íî åòî ÷å âåñòíèê è ìîðåí, è áëåä ïðîìúêíà ñå â øàòðà ÷åðâåíèé;
ïðèñòúïè, çàñòàíà è ñ íèñúê ïîêëîí ïðîäóìà êúì öàðÿ ñìóòåíèé:
“Çàâðúùàò ñå, öàðþ, â Áåëàñèöêèé áîé äâàíàéñåòòå ïîëêà ïëåíåíè!”
È ñåïíà ñå â ìèñëè óíåñåíèé öàð, ïðåòðúïíàõà âñè âîåâîäè.
À òîé ïðîäúëæè: “Íî çàâðúùàò ñå òå ñàêàòè è ñëåïè íåðîäè –
íà ñòî-äóø å ñàìî îñòàâåí îò òÿõ åäèí åäíîîê äà ãè âîäè.”
È äóìè íà äóìèòå ãðîçíè â îòâåò
ñå öàðþ â ñúðöå îòçîâàõà:
“Èçëåç! Ïîñðåùíè ãè! – Èëè ñìåëîñòòà ñå ñìðúçíà â äóøàòà òè ïëàõà?”… Òîé ñòàíà, âúçëåçå íà áëèæíèÿ õúëì; ñëåä íåãî âîéâîäè âúðâÿõà.
 ïîëåòî, çàãúðíàòî â ñíÿã, òàì äàëå÷, ÷àê ïîãëåä äåòî äîñòèãà,
îò ãëóõèÿ ñòàí äî ñìúãëåíè ãîðè, èçâèâà ñå ÷åðíà âåðèãà –
ëþëåé ñå, ïðèìúêâà ñå áàâíî íàñàì, è ñòîí äî íåáåòî ñå äèãà.
Ìîãúùèÿ öàð, ïðåáëåäíÿë êàòî ñìèí, êúì òúìíàòà ãðàíèöà þæíà
ñå âçðÿ è ñ çàêàíà èçäèãíà ðúêà è íåùî íå÷óòî ïðîøóøíà –
íî â ìèã çàëþëÿí, ïîëåòÿ íàñòðàíà è íàçåìå âúçíàê ñå ëþøíà…
Ïðèòåêîõà ñå âîåâîäè çàâ÷àñ –
íî öàðÿò âå÷ ìúðòúâ ëåæåøå: ïî õëàäíè ìó óñòíè ÷åðâåíà òúñìà
êðúâ òîïëà ñå èçëåê ñòðóåøå… À ãðîçíî âîéíèøêèÿò ñòîí íàäàëå÷
êàò ïåñåí íàäãðîáíà åõòåøå.
ÇÌÅÉÍÎÂÎ ËÞÁÅ
Ïëàõè çâåçäèöè â íåáå ïîòúìíÿõà; ðàíî áåç âðåìå ïåòëèòå ïðîïÿõà…
 ñåëî ñå êúñíè ïðèáèðàò æúòâàðêè. Õóáàâà ßíà ïðèïèðàò äðóãàðêè:
“ßíî, êàêâà å òàç òâîÿ ïðîìÿíà?
Âåñåëà áåøå çà ÷àñ è çàñìÿíà – ùî å ÷å õîäèø òúé ãðèæíà, íåâîëíà?
Íåùî ïîòàéíî íå áè äà ñè áîëíà?”
– Áîëíà ñúì, äðóæêè, çëà áîëåñò ìå áèå, ëàçÿò ìå òðúïêè, ñâåñòà ìè ñå âèå,
âèõúð ñå êàíè, à ïðÿçíîù å òúìíà… Êîé çíàé äî óòðå ùå ëè äà îñúìíà!
ßñíèÿ ìåñåö çàä îáëàê ïîòúíà;
âúõúð íàëåòÿ, äúðâåòà ïðåãúíà… ßíà íèç ïúòÿ ñå áúõòè, ïðåâèâà;
êàòî âåäà å – íè ìúðòâà, íè æèâà.
Îêîëî íåÿ â ïî÷óäè æúòâàðêè;
õóáàâà ßíà ïðèïèðàò äðóãàðêè:
“ßíî, ùî õîäèø, ùî êúðøèø ðúöåòå? Äå òè å ïàìåò? Ùî å íà ñúðöå òè?”
– Ñâèâà ñå ñúðöå è ïàìåò ñå ãóáè… Äðóæêè, íåâåðíèöè, çìåéíî ìå ëþáè.
Ïóñòè îñòàëè âñè áèëêè ÷åìåðíè. Îõ, íå íàïóñòî ñà îáëàöè ÷åðíè! –
Ëàâíàõà ïñåòà äàëåêî ïî äâîðè,
òúìíîòî íåáî ñå íàäâå ðàçòâîðè – è ñòðåëîâèòà ñâåòêàâèöà áëÿñíà;
îò íåâèäåëèöà òðÿñúê ñå òðÿñíà.
Ñ òðÿñúê ðîé íàëåòÿõà ñòèõèè:
çìååâå, çìåèöè ñ çëàòíè êî÷èè – öÿëàòà ðîäà íà çìåÿ Îãíÿíà,
ñáðàíà íà ñâàòáà ïî õóáàâà ßíà.
Ñâèõà, èçâèõà – íà âèñ ïîëåòÿõà. Ìèã ñàìî ïëàõè æúòâàðêè ñúçðÿõà,
õóáàâà ßíà ñ íåçíàéíî ñè ëþáå
êàê ñå çàä îáëàöè òúìíè çàãóáè.
ËÓÄ ÃÈÄÈß
“Êðèâî ñåäè, ïðàâî ñúäè
ñòàð êàäèÿ: –
íå îñòàâÿ íà ìèð ñåëî
ëóä ãèäèÿ!
Íå å ëóäî êàòî äðóãè
îò ñåëîòî –
òàìáóðà ìó ÿâîðîâà
íà áåäðîòî.
Ðàíî óòðîì ìëàä ãèäèÿ
ïî÷âà ëåêî,
ñâèðè ëåêî, à ñå ÷óå
íàäàëåêî;
íàäàëåêî ïî ïîëåòî
äî æúòâàðêè –
ñúðïè ïóùàò è çàôúðëÿò
ïàëàìàðêè.
Ïëÿñâàò ðúöå è çàëàâÿò
õîðî âèòî –
èçâèõà ñå, èçòúïêàõà
çëàòíî æèòî…
Äîéäå ïëàäíå, ëóäî-ìëàäî
íå ïî÷èâà,
êîëêî ñâèðè, òîëêîç ïîâå÷
çëå îòèâà:
÷å ñå ÷óå äî íåâåñòè
íà ðåêàòà –
òå çàáðàâÿò áóõàëêèòå
è ïëàòíàòà,
òà íà õîðî ñå çàëàâÿò
ïîùóðåëè,
äîéäå ïîðîé è îòâëå÷å
ïëàòíà áåëè…
Ïàäíå âå÷åð, ëóä ãèäèÿ
íå ïðåñòàâà –
íà áàáèòå êðàé îãíèùå
ìèð íå äàâà;
íàñàì, íàòàì – óíåñàò ñå
â ãëàñ äàëå÷åí;
îãúí ãàñíå – âñå çåëíèêà
íåäîïå÷åí!”
Êðèâî ñåäè, ïðàâî ñúäè ñòàð êàäèÿ: “Ñêîðî òóêà òàìáóðàòà, ëóä ãèäèÿ.
Äå, äà âèäèì ùî å òîâà çà ñâÿò ÷óäî, êàê òúé ñòàâà ñòàðî – ìëàäî, ìëàäî – ëóäî.”
Çàíàãëàñÿ òàìáóðàòà ìîìêî ìëàäè – ñòàð êàäèÿ ïî áðàäàòà ñå ïîãëàäè;
äðúïíà ëóäî òåëîâåòå çà íàëóêà – ñòàð êàäèÿ êðàâàé ìóñòàê ïîçàñóêà;
åé ãî ñïðåïíà, åé ãî ìåòíà èçâåäíúæêà – ÷å ñå ñåïíà êàäèåâî ñúðöå ìúæêî;
è íåïî÷íàë èñòèíñêàòà ëóä ãèäèÿ – íà þíàøêè íîçå ðèïíà ñòàð êàäèÿ:
ñâè, èçâè ñå ÷àê îò ïîäúò äî òàâàíà! – ïàíèöàòà ñ ìàñòèëîòî îò äèâàíà
è òîðáèòå ñ õàðçóâàëè ïî ñòåíèòå, êàòî ïèëöè ïîëåòÿõà èç ìúãëèòå…
“Ñâèðè, ñâèðè, áîã óáèë òå, ëóä ãèäèÿ, áîæà äàðáà íå çàïòèñâà ñòàð êàäèÿ!
Ñâèðè, ñòðóâàé ñòàðî-ìëàäî, ìëàäî-ëóäî: ùî å áîæà äàðáà – òî çà ñâÿò å ÷óäî.”
ÊÚÑÌÅÒ
Êîãàòî ãîñïîä-áîã ïðèâúðøè â íåáåñàòà íåáåñíè çàëèñèè, òîé ñëåçå íà çåìÿòà è ñúçîâà ïî ñâÿò ùî èìàøå ðîäè,
ñâåòîâíèÿ êúñìåò äà èì ðàçïîðåäè.
Çàñòàíà Òóð÷èíà ïðåä íåãî ïúðâî òàìî – íà ñúðìîøèò ÷åïêåí ðúêàâèòå çàä ðàìî – è ñòîðè òåìàíå. “Íàé-ïúðâè ñå âåñòè, ïðîäóìà ãîñïîä-áîã – êàêâî æåëàåø òè?”
– Àëëàõ – îòâúðíà òîé, – äàé ìåíå Àãàëúêà! Äà âëàäàì, çíàåø ñàì, òîâà ìè å íàé-ñðúêà. Íî âîëÿ òâîÿ ïàê – êàêâîòî êàæåø òè: ÷îâåê âúðøè òóé, Àëëàõ ùî îòðåäè!
“Äà áúäå!” – ðå÷å áîã… À åé ÷å ñå çàäàâà áåçî÷ëèâèÿ Ãðúê: ïðåä áîãà òîé çàñòàâà, êàòî ÷å íå ïðåä áîã, àìè ïðåä ñâîé îðòàê – çàñóêàë íà êðàâàé ÷àê äî óøè ìóñòàê.
– Î Êèðèîñ, äàðè íà ìåíå Àãàëúêà – èçáúðáîëåñêà òîé; – òè çíàåø íå çà ìúêà å Ãúðêà Ãðúê ðîäåí… Êúñìåò ñïîðåä ÷îâåê! À ïúê ïîìèíúêà ñî Àãàëúê å ëåê.
“Äà – êàçà áîã, – íî âèæ, ÷å Òóð÷èíà ïðåâàðè è çå ãî. Èçáåðè òè äàð îò äðóãè äàðè.” – Êîãàòî å òàêà, äàé ìåíå Õ è ò ð î ñ ò ò à: è ñ íåÿ âèäÿ ùåì äà ìèíåì íà ñâåòà!
“Äà áúäå!” – ðå÷å áîê… À îùå íåäîðåêúë, åé ÷îðëàâèé Åâðåé ñå ïðÿçãëàâà çàòåêúë, ñ áðàäà äî ïîÿñ ÷àê, è áëåä è çàïúõòÿí, îòìåðÿ îòäàëå÷ ìåòàí ïîäèð ìåòàí.
– Äàé ìåíå, ßõîâà, êàêâîòî ìè ñå ïàäà! Íà âåðíèÿ ñè ðàá äàé ìàëêàòà íàãðàäà – äàé Àãàëúêà ìåí… Ìåðàê ìè å òîâà… È ñ ìàëêîòî ñúì àç äîâîëåí, ßõîâà!
“Åé, Àãàëúêà ãî îòíåñå âå÷ Àãàòà, ñëåäíåãî Ãúðêà ïúê îòèäå ñ Õèòðèíàòà – îñòàâà…” – ßõîâà, Ï à ð à ò à äàé òîãàç! È ñ íàé-íèùîæíîòî ñúì ïàê äîâîëåí àç.
“Äà áúäå!” – ðå÷å áîã… À åòî íèç áàèðÿ è Áúëãàðèíà ñå çàäàâà íàé-ïîäèðÿ,
íåõàéíî çàìîòàë åäèí ïðåç äðóãè êðàê, íàä âåæäè ðóíòàâè íàõëóïèë ñèâ êàëïàê.
Äîõîæäà, ñïèðà ñå è âñå ñå ïàê âòåëåñâà, è ãóçíî ïî òèëà ñ äâà ïðúñòà ñå ïî÷åñâà: – Äîéäîõ òè, ãîñïîäè, äà ìå äàðóâàø ñ äàð – äàðè ìè Àãàëúêà… äà áúäà ãîñïîäàð…
“Äå áåøå ïî-íàïðåä? Ðàçäÿëà âå÷å ñòàíà è çàðàä òåá ñåãà åäèí êúñìåò îñòàíà.” – Ïðîùàâàé, ãîñïîäè, ïî ïúòÿ çàêúñíÿõ: ïà ìàëêî è òàêâîç… íà ïúò ñå ïîóñïàõ.
Öàðâóëè íàëè å, èçñúõíàõà ïî æåãà, òà äà ïîêèñíàò ãè èçóõ, äà ìè íå ñòåãà, à ïóñòà äðÿìêà… Íà ÷å òàì ñúì è çàñïàë. “Çàòóé ùå ìúêíåø òè ñåãà òàêàâà õàë! –
îòâúðíà ãîñïîä-áîã: – Òàêúâ òè å êúñìåòÿ! Êèñíè öúðâóëèòå! È òàç, ùî òå ñïîëåòÿ, òè ïîäèð ðàëîòî âëà÷è ÿ ÷àê äî ãðîá… Çåìÿòà ðàáîòè – è íåè áúäè ðîá!”
ÏÎÅÒ
Ñ îðúæèå â ðúêà áå çàëîâåí
òîé íà Áàëêàíà è ïðåä ñúä äîâåäåí. Ïîñëåäåí èçïèò áåøå íåãî äåí,
è íåãîâèÿ îòãîâîð ïîñëåäåí.
“Âèé ïèòàòå êàêúâ ñúì! Âòîðè ïúò, ÷åñúì ïîåò âè âå÷å îòãîâàðÿì.
Çàùî âúñòàíàõ? – êàçàõ ïðåä ñúäúò, íî ïèòàòå è àç âè ïàê ïîâòàðÿì:
Îáè÷àì àç ïîëåòî, ñëàäêèé äúõ
íà íåãîâèòå ðîæáèöè, öâåòÿòà – è ïðèâå÷åð êîãà ãè ìèëâà ëúõ,
è ñóòðèíòà îêúïàíè â ðîñàòà.
Ùîì öúôíåõà íàïðîëåò òå, ïðè òÿõ îò þã èì ïòè÷êè èäâàõà íà ãîñòè.
Àç îò äåòå ñ òåç ïòè÷êè äðóãàðÿõ, ÷å äèâíè áÿõà ïåñíèòå èì ïðîñòè.
Ñâîáîäíè ïåñíè… íå êàòî îíåç,
êàêâèòî àçè ïåÿõ – è êàêâèòî
ñòå è îò äðóãè ÷óâàëè äî äíåñ; òî áÿõà ïåñíè îò ñúðöå ÷åñòèòî –
ñúðöå ñâîáîäíî, -ñãðÿíî îò ëó÷úò íà áîæèåòî æèâîòâîðíî ñëúíöå,
è âî êîåòî ïåñíèòå ðàñòúò,
êàòî â ïîëå ïîñåÿíîòî çðúíöå.
Òàêîâà ñëúíöå â ìîåòî ñúðöå
íå ãðååøå: – òî â ìðà÷èíà áå êëåòî… È àçè ãðàáíàõ ïóøêàòà â ðúöå
äà èçâîþâàì ñëúíöå çà ñúðöåòî.
Òà ïåñíèòå, êîèòî òî ðîäè,
íà ðàäîñò ðîæáè, ðàäîñòè äà ñåÿò. Ïîåòà – òúé íåáîòî îòðåäè –
äà ïåé, ñâîáîäíè ïòè÷êè êàêòî ïåÿò…”
*
Ïðèñúäàòà áå ñìúðò. Íà äðóãèé äåí, ïðåäè çîðè, îáåñèõà ïîåòà.
Ðúìåøå äúæä è âÿòúðà ñòóäåí
êàòî âúçäèøêà ñòåíåøå â ïîëåòî.
È íåìè áÿõà âëàæíèòå ëèñòà
òàì íà ëèïàòà, äåòî òîé èçäúõíà… Îòêàêòî íà áåñèëî ñòàíà òÿ,
òàì ïåñåíòà íà ïòè÷êèòå çàãëúõíà.
ÑÚÐÖÅ ÍÀ ÑÚÐÖÀÒÀ
O love, I am not but love. Shelley
Àëïèéñêèòå âúðøèíè ñ ëåäåí ïîãëåä íàìðúùåíîñå âçèðàò êúì Ëàãîðí,
î ÷èéòî öâåòíè áðåãîâå ìîðåòî
ñå ãàëè è ñî ðîìîí òèõ èì øåïíå íàé-ñâèäíèòå ñè áëÿíîâå, ðîäåíè
â òàèíñòâåíèòå íåãîâè íåäðà.
Âåé òèõ âå÷åðíèê, ïåñåí íàñàìîòåí ðèáàð îòíåéäå ñ ñåáå ñè ïîíåñúë;
à íàäàëå÷, êúì äðåçãàâèÿ çàïàä ðàçïðúñíàòè, ðîé áåëè âåòðèëà,
ïîäîáíî ëåêè ïåïåðóäè, òúíàò
íà íåáîñêëîíà â îãíåíèòå ñêóòè.
Ïî ñòðúìíèé áðÿã äðóæèíà ÷óæäåíöè ñå ñïóùàõà, ïîäçåëè áóéíà ðàçïðÿ.
Åäèí îò òÿõ, êîìóòî âî î÷èòå
áå ñÿêàøå îãëåäàíî íåáîòî,
êúì äðóãèòå èçâúðíàò ïðîãîâîðè: “Î, âÿðâàéòå, ÷åñòèò å ñàìî îíçè,
ñúðöåòî íà êîãîòî å îëòàð,
äå ïëàìúêà íà èñòèíàòà ãðåé –
è îñâåòëÿâà ðàçóìúò.” Ïðåç ðå÷ ïðåâàðèë, äðóãè ñå îáàäè òàì:
– Áëÿí íà ïîåòà! Èñòèíàòà â íåãî å âðàã íà âñÿêà èñòèíà â æèâîòà.
Âî èñòèíè ùî èç ñúðöå èçõîæäàò, íàìèò ùàñòüå è íàñëàäà ñàìî
íà ìèñúëòà áåçêðúâíèòå àñêåòè… Áúäè Ìîíáëàí! Íà âèñèíè âúçìîãíàò,
îáâèé ñå ñ ëåä è ñ ëåäåí ïîãëåä ãëåäàé, òîâà ïîä òåáå â ìðàêà ùî ãúìæè. –
Íî, â íåãî âçðÿí, ðúêà ïîäèãíà Øåëëè – íà ãîðäè äóìè ñ ïî-ãîðä îòãîâîð:
“Ìîíáëàí äà áúäà? Ñúì! Íî äðóã ñúì àç. Íà ñëúíöåòî ëó÷èòå, ÷îéòî ÷åëî
ùî ìèëâàò – èñêàì ñ îòáëåñêà èì àç äà ñòîïëÿ òóé, êîåòî ñìðúçâà òîé!… Òóé êîéòî èñêà, íåêà äîéäå ñ ìåí.
Êúì âñÿêîé âðúõ ïî ñòðúìåí ïúò ñå õîäè è íå åäíà âúçäèøêà, íå åäíî
íàòÿêâàíüå âîäà÷à ùå äà ÷óå,
îò ïúòíèöè, ïî íåãî ùî âúðâÿò; íî ùî îò òóé? Exselsior! Ñàìè
òå áëàãîäàðñòâåí ïîãëåä ùå îáúðíàò êúì òåáå – ñ òåá íà âèñèíè âúçéåòè.”
Ñèÿåøå âî ìîäðèÿ ìó ïîãëåä
òàèíñòâåíà è ñòðîãà ìîù. Áåçìúëâíî äðóãàðèòå âúðâÿõà ïîäèð íåãî,
çàëèñàíè îò ãîðäèÿ ìó ïîðèâ.
Íåâèäèìèÿ äóõ íà âäúõíîâåíüå,
÷åëîòî ìó çàñåíèë, ñ ãîðä âúçòîðã ãîâîðåøå ïðåç íåãîâèòå óñòíè:
“Îò ñóåòíèòå – ñóåòíà ïðèñúäà!
Ïðèñúäà äðóãà èìà: êîéòî ñàì
å ñåáå ñè ïîñòèãíàë, òîé æèâåå âî âå÷íîñòòà è ìàëêî ùå äà çíàé,
êàêâî ùå êàæå âðåìåòî çà íåãî. È íåêà âè íå ïëàøè ìèñúëòà,
÷å áúäåùåòî ùå ïîâòîðè ïàê
ëúæèòå, íåðàçáèðàíùèíèòå âåòè. Ñî ñìúðòíèòå è ñìúðòíîòî óìèðà.
Òóé ùî íà Ëåòà òúìíèòå âúëíè
ïîãúëíàò, íÿìà äà ñå âúðíå âå÷å ñî ñâîÿ ðåâ æèâîòà äà ñìóòè.
Âåê ïîäèð âåêà â ïúñòðà âúðâîëèöà ùå ñå èçíèçâàò, íèùî îò ïðåäèøíèé
â ïîñëåøíèé áåç ïîâòîðà äà íàìåðè…
Î, íå! Íà äíèòå â áåçêîíå÷íèé õîä, åäíî, åäíî ùå ñå ïîâòîðè ïàê –
êúì ñ â å ò ë è í à âúçâèøåíèé êóïíåæ, êúì â è ñ ø å ò î ñòðåìëåíèÿòà ÷èñòè è ãîðäèé, âëàñòåí æàä çà è ä å à ë! Ùå ñå ïîâòîðè îíîâà, êîåòî,
â ñâåòîâíèòå ïðîìåíè íåïðîìåííî, å áóäèëî â ÷îâåêà ÷åëîâåêà
è ñìèñúë ìó å äàâàëî â æèâîòà.
×åñòèò å òîç èçáðàíèê, ÷èéòî äóõ, êàòî êîâ÷åãúò Íîåâ, ïðåíåñå
îò ïðåæíèé ñâÿò â ïîñëåøíèé îíîâà, êîåòî å â ïðîìåíè íåïðîìåííî.
Òîé ïîäèð ñìúðò îò ñåáå ñè îñòàâÿ íàé-÷èñòîòî, íàé-õóáàâîòî – æèöà
îò öàðñòâîòî íà ñåíêèòå áåçïëúòíè, êîÿòî ùå ãî ñâúðçâà ñ òîÿ ìèð.”
Òå áÿõà ñëåçëè íà ñàìèÿ áðÿã,
òàì, äåòî ãè âúç÷àêâàøå ãîòîâà, ëþëÿíà òèõî íàä âúëíèòå ëîäêà.
Âî äðåçãàâàòà äàëíèíà íåáîòî,
ñ âå÷åðíèé ñè ëàçóðíî-òúìåí ïëàù, çàñòèëàøå çàñïàëîòî ìîðå,
êàòî ñåñòðà çàñïàëèÿ ñè áðàò.
Ïðè ñåòíÿòà ðàçäÿëà ñå îáúðíà
ïúê äðóã ñåãà è òèõî ïðîãîâîðè:
– Íåáåñåí áëÿí íà çåìåí ñèí. Íå âñÿêîé òúé íàä ñâåòà, èçâúðíàò îò ñâåòà,
âèñîêî áè ìîæàë äà ñå âúçìîãíå. – Íà ðàìîòî ìó ñëîæè ñ ãîðä çàìàõ
ðúêàòà ñè, è òúé îòâúðíà Øåëëè: “Äîìîãâàé ñå äî ñåáå ñè – è âúçìîãíàò ùå áúäåø òè íà òàçè âèñîòà!
Ãðåé áîæèé ïëàì íà âñÿêîãî â äóøàòà è ìó öåëòà âèñîêà îñâåòëÿâà.
Íå ñå âúçïèðàé; äåòî ïðîñòèé ñìúðòåí ñìóòåí ñå ñïèðà – òàì õåðîÿ ïî÷âà.”
Âî ëîäêàòà ñå îòäåëèõà òðèìà.
Ïîä ðàâíèé ìàõ íà ëåêèòå âåñëà òÿ òèõî ñå ïîíåñå ïî ìîðåòî;
è ãàëÿõà ÿ òúìíèòå âúëíè,
òúé êàêòî ãàëÿò áëÿíîâå âèñîêè òÿì ïîâåðåíèé, ñ òÿõ âúçâèñåí äóõ.
Äðóãàðèòå, òàì ñïðåíè íà áðåãúò, èçïðàùàõà èì ñåòíüî ñáîãîì, øàïêè
ðàçìàõàëè â èçäèãíàòè ðúöå –
äîêëå ñå òàòúê ëîäêàòà îò ïîãëåä â äðåçãàâèíàòà âå÷åðíà èçãóáè.
* * *
Òúìíåé íîùòà. Â âúëøåáíà òèøèíà
ñïÿò íåáåñàòà, ñëåíè ñ äîëíèé ìèð; è ãëóõèé øóì íà òúìíèòå âúëíè
åäèí ñðåä òàÿ òèøèíà ãîâîðè –
íà áåçäíàòà ñî ãîâîðà çëîêîáåí. Êàò áëÿíîâå íà âñåñâåòîâåí ñúí,
áëåñòÿò è ãàñíàò ÿñíèòå çâåçäè, îãëåäàíè âî áåçäíàòà ëàçóðíà.
Ïîïúòíèé âÿòúð ëîäêàòà âëå÷å.
Áåçøóì ñå ïëúçãàò ïóñíàòè âåñëà è òðèìàòà äðóãàðè, â ðàçãîâîð
óíåñåíè, íåõàéíî òàì ñåäÿõà,
áåç äà ñúãëåäàò îáëàöèòå áóðíè, íà áóéíà ðàò ïîäîáíè, êàê ïðèèæäàò
è ñáèðàò ñå è òðóïàò â íåáåñàòà.
Âúçëåãíàò íà êúðìèëîòî åäèí
ñ âúçäúõ êúì Øåëëè ñå òàêà îáúðíà: – Äà; äà íå áÿõìå ñëàáè! À çàùî,
ñ òîâà ñúçíàíüå, îùåíèé ñå ðâåì äà áúäåì ñèëíè? Äå å òàçè ñèëà,
ùî áè ìîãëà è íàçè äà îêðèëè?
“Òÿ â íàñ å! Áÿãàé â ñåáå ñè – æèâåé â ñúðöåòî, êàòî æðåö â ñâåùåíèé õðàì, è òâîÿ äóõ ùå áúäå îêðèëåí!”
– Óòîïèÿ òîâà å, Øåëëè. –
“Óòîïèÿ! È òúé äà å – â æèâîòà
óòîïèèòå ñàìî äàâàò öåë
è ÷åëîâåêà âî ÷îâåêà ðàæäàò.
Óòîïèè ñúðöåòî âúçðîäÿâàò,
ïðåâðúùàò ãî íà ðàé öâåòóù, êúäåòî ìèðúò âúðõîâåí ñâèâà ñâîéòî ãíÿçäî… Êúì èäåàëà ïîãëåä âúçâåäè –
íå íà óìúò, à íà ñúðöåòî ðîæáà – è çíàé, ÷å òîé åäíè÷úê å íàäåæäåí
êîìïàñ â ðåâúò íà áóðèòå ñâåòîâíè. Òîç, êîéòî ñàìî ñ óì íà òîÿ ñâÿò æèâåé å æèâ ìúðòâåö; è ÷óæäè ñà çà íåãî
è ðàäîñòè è ñúëçè íà æèâîòà, – çàùîòî íÿìà òîé ÷îâåøêî ÷óâñòâî,
çàùîòî íåìó ÷óæä å äóõ ÷îâåøêè!…
Ùî çíà÷è òâîÿ ñòðàõ, äðóãàðþ ìîé? Êúäå ñè òúìåí ïîãëåä óñòðåìèë?
Óòîïèÿòà ïðîíèêíè – è ñòðàõ
íå ùå íàìåðè òâîåòî ñúðöå!”
– Íàä íàñ ñå âèå áóðÿ! Èëè òè,
óíåñåí â ñâîÿ áëÿí, íå âèæäàø íèùî? Íå áúäåùå ñúíóâàíî ïðåä íàñ å –
ñî ìðà÷åí ïîãëåä äåáíå íè ñìúðòòà! – Íî ãî ïðåêúñíà Øåëëè, ïîãëåä ñàì
êúì îáëà÷íèòå íåáåñà âúçéåë:
“Ïðåç ìðàê è áóðà ïëàâàì ñ ïåñåí àç è íèùî ìè ñúðöåòî íå ñìóùàâà!
Íà èäåàëà ôàðúò ãðåé: êúðì÷èÿ
å ëþáîâòà ìè – äåòî è äà ñúì,
çíàì, ùå èçëÿçà íà ÷åñòèòèé áðÿã!…
×åñòèòèé áðÿã ñà áúäàùèòå äíè.
Ñâåòîâíèòå ïðîìåíè è íåñãîäè
ùå ìèíà àç – è íÿìà òå äà õâúðëÿò â ñúðöåòî ìè îòñÿíêà… Íèêîé âèõúð ñâåùåíèé ïëàì íà èäåàëà íÿìà
äà óãàñè – îò áîæèé äóõ å èñêðà òîé: áîæèé äóõ, èç ìðàêà áèòèåòî
ùî å èçâèêàë – â ñâåòëèíà æèâîò äà çàæèâåé… Äðóãàðþ, òî å áëÿí,
óòîïèÿ – íàëè? Òà íåêà áúäå!
Âî çíîéíàòà ïóñòèíÿ íà æèâîòà, êúäåòî âñè÷êî êðåé è ìðå, îò áèëêà
íàé-äðåáíà, äî ñúðöåòî ÷åëîâåøêî, – æèâèòåëíà ðîñà å òÿ, êîÿòî
çàïàçâà âñè÷êî â äèâíàòà ìó ñâåæåñò. Ïóñòèíÿ å ñúðöå áåç èäåàë:
åäíè÷êèé âåðåí ñòðàæ íà ëþáîâòà – à òÿ, è ñàìî òÿ, å íà ÷îâåêà
ïðèçâàíèåòî âèñøå íà ñâåòà.”
È áåñåí âèõúðñå íàä òÿõ èçâè;
êàòî ÷å çâÿð, èçòðúãíàò îò âåðèãè, ñå õâúðëè òîé íàä òúìíèòå âúëíè
è ãèñ áåñúò ñè çàðàçè. Ðàççèíà çëîâåùà ïàñò íàñòðúõíàëàòà áåçäíà,
è îãëóøè òÿ ñ äèâèÿ ñè ðåâ
âñåëåíàòà… Òî áåøå ìèìîëåòåí âúðòåæ íà áóðà íåíàäåéíà. Ñêîðî
ïðåìèíà òîé, è âñè÷êî ïàê óòèõíà. Ïàê òðåïíàõà çâåçäè íà íåáåñàòà.
Íî ìÿòàõà ñå îùå âñå âúëíèòå
è òëàñêàõà òàì ëîäêàòà ðàçáèòà: òó ìèãíîâåíî â çèíàëàòà ïàñò
íà áåçäíàòà íèçâúðãíàòà ëåòåøå, òó íàâúçáîã âúçéåìàøå ñå òÿ –
è íîñåõà ÿ ñòðúâíèòå âúëíè
êúì áðåãîâåòå íà íåçíàåí êðàé.
*
Ïàê áÿõà ñáðàíè âñè÷êèòó äðóãàðè íà ìîðñêèé áðÿã. È ñáðàíè áÿõà òå
ïàê äà èçïðàùàò Øåëëè – íî ñåãà çà ñåòåí ïúò – íà ïúò êúì âå÷íîñòòà.
Ìîðåòî áå íà ïÿñú÷íèÿ áðÿã
èçõâúðëèëî èçáðàíàòà ñè æúðòâà: – íà íèñêà êëàäà ñëîæåí, áóåí ïëàì
îáãðúùàøå îñòàíêèòå ìó ñìúðòíè.
 äúëáîêà ñêðúá, áåçìúëâíî òàì ñòîÿõà äðóãàðèòå, óíåñåíè ïðåç ìèñëè
âî îíçè ìèð, âî êîéòî ïðåç æèâîò áå ïîãëåäà ìó âäúõíîâåí îáúðíàò.
Àìôîðà âî ðúêà åäè èçäèãíàë,
îò ÷àñ íà ÷àñ îáëèâàøå ìúðòâåöà ñî áëàãîâîííî âèíî – è ïîäçåòè
îòíîâî æàäíî ïëàìíàëè åçèöè
îáæåãâàõà áåçæèçíåíèÿ òðóï…
Îò âÿòúðà îòâÿâàí, êúì ìîðåòî
ñå ÷åðíèé äèì ðàçñòèëàøå ïîëåêà… Îãúíÿò ñâúðøè ñâîÿòà îòðåäà –
íà ïÿñúêà ëåæåøå ñóïà ïåïåë
ñ ïåòíà ÷åðâåíî-òúìíè; òóê-òàìå áåðåÿõà ñå êîñòè.
Èçâåäíúæ
êúì ïåïåëòà åäèí ñå ñïóñíà áúðçî è ãðàáíà èç æàðàâàòà ãîðåùà
îïàçåí êúñ îò òðóïà. Ðàçòðåïåðàí èçäèãíà òîé ðúêà ñè îáãîðåíà –
òðåïòåøå òàì ñúðöåòî íà ïîåòà.
———————————-
Íà ãðîáèùàòà ïðîòåñòàíòñêè â Ðèì, ïðè óðíàòà íà Öåñòèÿ, ëåæàò
ñúðöåòî è ñâåòîâíèé ïðàõ íà Øåëëè. Ñðåáðèñò ÿñìèí íàä ãðîáà ìó ðàñòå,
è ïàçè ñÿíêà ñ òúìíèòå ñè ëèñòè íàä ìðÿìîðíàòà ïëî÷à ñ çëàòåí íàäïèñ Cor cordium – Ñúðöåòî íà ñúðöàòà.
– Íå å ñìúðòòà çà íåãî ñìúðò. Ïðåíåñåí â äðóã ìèð, æèâåé òîé â íàøèòå ñúðöà è ïàçè òàì, êàòî âåñòàëêà, ÷èñòèé
âúëøåáåí ïëàì íà âå÷íàòà ëþáîâ.
ÐÀËÈÖÀ
Êàòî îíàç âå÷åðíèöà â íåáîòî,
åäíà áå â ñåëî Ðàëèöà äåâîéêà, è öÿëî ñåëî ëóäî áå ïî íåÿ.
Ñèðîòíî ÷åäî áåøå òÿ. Îòêîëÿ
çàìèíà íåéíèé òàòêî ïî ãóðáåò – çàìèíà è íè âåñò, íè êîñò îò íåãî;
à ìàéêà é îòâåäîõà ñ äåíå
êàõúðè â ãðîáà. Ðàëèöà îñòàíà
ïðè ëåëÿ ñè, êàòî ñâîå ÷åäî
ÿ òÿ îòãëåäà – ãúðëèöàòà êàêòî îòãëåæäà ñâîÿ ðîæáà, äîêàòî
ñå íà êðèëà ñàìè÷êà òÿ âúçìîãíå. Îò Áåøáóíàð ëè ñ ïúëíè áåëè ìåíöè
òÿ ïðèâå÷åð ñå âðúùàøå ñ äðóãàðêè, ñïðåâàðÿõà ñå êîé ïðåç êîé âîäà
äà é íàïèé; à â ïðàçíèê íà õîðî, êîé íå ëóäè äî íåÿ äà ñå õâàíå? –
×å ìîäðèÿ é ïîãëåä áå çàïàäíàë, êàòî ìúãëà, íà âñè÷êè íà äóøàòà
è ìèñëèòå èì âñå îêîëî íåÿ
ñå âèÿõà, êàò ñúðìåíèé êîëàí
î êðúøíàòà é òúíêà ïîëîâèíà… “Áëàçå é ñ õóáîñò” – êàçâàõà åäíè.
“Áëàçå, êîìóòî íà ÷åñòòà ñå ïàäíå” – îáàæäàõà ñå äðóãè. À ñ ãëàâà
ïîñâèâàõà ïúê òðåòè, âåê æèâåëè, ñâÿò îïîçíàëè – øåïíåéêè èçíèñêî:
“Áëàçå é… Åõ, êàáèë íè êðàé íå å íà õóáàâî äà âîäè òàÿ õóáîñò.”
Çà Ðàëèöà çàëèòàøå íàé-âå÷å
Ñòîè÷êî Âëàõà, çàìîæåí è ëè÷åí åðãåí, åäèí íà ìàéêà è áàùà.
Íî íåé ñúðöåòî áåøå äàëî âåñò
è òåãíåøå äóøàòà é êúì äðóãè;
ïðèìàìèëè ÿ áÿõà ñî äåíå
íà Èâà Áîéêèí âàêëèòå î÷è
è äóìèòå ìó áëàãè, êàòî ðàííà
ðîñà ïðè ïðîëåò. Âðåäè ëè íåâðåäà, ÷å ñèðîìàõ å Èâî!… Äâàìà ëèêà
è ïðèëèêà, åäèí çà äðóã ðîäåíè – åäèí ó äðóã çàëþáåíè íå ÷óäîì.
Òîé áåøå ñòðîåí ÿâîð ñòîëîâàò, òÿ òúíêà, âèòà, êúðøåíà ëîçà:
ëîçà ñå îêîë ÿâîðà îáâè –
îêîëî Èâà Ðàëèöà äåâîéêà!
Êðúñòîâäåí ìèíà. Ïî ïîëÿ è äîìà
ñå ðàáîòà ïðèâúðøâàõà. Åé îñòðèé ãîðíÿê ïîâÿ: ãîðàòà ïîæåëòÿ;
íàïóñíàòè, ïîñúðíàõà ïîëÿòà.
Ó Ðàëèöà õîäèõà êèòíè ñâàòè.
È ÷ó ñå âåñò íèç ñåëîòî, ÷å íàñêîðî ùå å è ñâàòáà. Äðóæêè è íåäðóæêè
ó Ðàëèöà íà äîáúð ÷àñ âúðâÿõà; è âñè÷êè òÿ ïîñðåùàøå çàñìÿíà,
è òúíêè äàðè ñòåëåøå ïðåä òÿõ, è îõîëíî ðàçïðàâÿøå íà âñè÷êè,
ùî é ëåæåøå äðàãî íà ñúðöå.
Ñúðöå ïðåëèâà, êàòî ïúëíà ÷àøà. Ó ëåëèíè é äâîðîâå øèðîêè
êàòî ÷å ñëúíöå ãðååøå – è âñè÷êè, ùî Ðàëèöà ñïîõîäèõà, îòòàì
èçëàçÿõà, êàòî ÷å ëè è òÿõ
äà áå îãðÿëî ñëúíöå…
Àëà ñëúíöå,
ùî çà åäíè òúé äðàãîëþáíî ãðåé, íà äðóãè ìðàê ñãúñòÿâà íà äóøàòà.
È ìðàê îáçå äóøàòà íà Ñòîè÷êà. Íè ñúí çà íåãî èìàøå, íè îòäèõ;
è ñêèòàøå ñå âñå íàâúñåí òîé,
íà öåëèé ñâÿò êàòî ÷å ãíåâåí. Âðåä òîé Ðàëèöà âñå äåáíåøå äà ñðåùíå.
Åé ïðèâå÷åð âåäíúæ ìó ïàäíà ñãîäà íà Áåøáóíàð. Òîé èçëåêîì ïðèñòúïè
è ñå çàïðÿ çàä ÷ó÷óðà – êîãàòî, ïðèâåäåíà íàä ïîñòàâúò, ñàìà
òàì Ðàëèöà ñè ïèñàíèòå ñòîìíè
èçïëàêâàøå. Òÿ âòîðà ñòîìíà ñëîæè ïîä ÷ó÷óð÷åòî – ïúðâàòà, âå÷ ïúëíà, èçïðàâè ñå äà ñëîæè îòñòðàíà –
è òúé çàñòàíà â ìèã, êàòî âêîïàíà. Îáàäè ñå òîãàç îòòàì Ñòîè÷êî:
“Îòêîëÿ òúðñÿ ñëóêà äà òè äàì
ñêúï àðìàãàí – îãúðëèöà ðóáåòà, à, Ðàëèöå?…” È òóòàêñè èçâàäè
èç ïàçâàòà ñè çëàòåí íàíèç òîé è ãî ïîäàäå. Î÷è íå âúçâåäå
äà ãî ïîãëåäíå ïðåáëåäíÿëà òÿ
è íå ïðîðîíè, ñëèñàíà, íè äóìà. “Íàðå÷åíè ñà òå çà òåá” – îòíîâî,
ïðèñòúïâàéêè êúì íåÿ, òîé ïîâòîðè. – Íå âñè÷êî, ìåí íàðå÷åíî, çà ìåí å! – îòâúðíà òèõî Ðàëèöà è ñåãíà
ïðåïúëíåíàòà ñòîìíà äà îòíåìå. Ðúêàòà é òîãàâà çàëîâè
è ÿ óñòðåëÿ ñ òúìåí ïîãëåä òîé, è òðîñíàòî îòíîâî òúé ïîäçå:
“Çà òåá òàêà… òàêà ëè å çà ìåí? Íà ìåíå å îáðå÷åíî ñúðöå òè:
òî ùå å ìîå – èëè íè÷èå!”
– Ïóñíè!… Ñúðöåòî ñèëîì ñå íå çåìà. Íå å òî ïèòà, òî ñå íå ëîìè! –
èçâèêà òÿ – èçâè ñå, îòúðâà ñå è ñïóñíà ñå íàáúðçî íèç áðåãà.
Ñëåä íåÿ äúëãî, äúëãî ãëåäà òîé è íåäîáúð ãîðåøå ïëàì â î÷è ìó.
È ïàìåòòà ìó ìèñëè çëè îáçåõà. Çàøëî áå âå÷å ñëúíöå è áúðçîì
âå÷åðíè ñåíêè ïàäàõà… Âúç áðÿã âúçïèðàõà îòäîëó çàêúñíåëè
çà Áåøáóíàð äåâîéêè è äàëå÷
ðàçïðúñêâàøå ñå îõîëíèé èì ñìÿõ. Èç äðóã ïúò ñâè Ñòîè÷êî è ïîëåêà
êúì ñåëî ñå óïúòè.
Ìíîãî äíè
ñå îòòîãàâà ìèíàõà – è ìíîãî
íåùà ïðåç òèÿ ìíîãî äíè. Åé âå÷å âåëèêäåíñêèòå ïîñòè ïðåâàëèõà;
ðàçòèêâÿøå ñå çèìàòà. È âñè÷êî ìèðèøåøå íà ìëàäà ïðîëåò… Ñàìî
ìúãëèâà åñåí ãíåçäåøå ñå îùå
â äóøàòà íà Ñòîè÷êî Âëàõà, ÷å
îòäàâíà âå÷å Ðàëèöà è Èâî –
ìúæ è æåíà – æèâåÿõà ÷åñòèòî.
Çîâåøå ÿ òîé “ìîå ïèëå”, ïîãëåä
îò íåÿ íå îòâîæäàéêè, êàòî
îò ñâîå ñêúïî, íåíàãëåäíî áëàãî. È íå ñìúãëè ìó ùàñòèåòî íèùî –
íè äóìèòå íà Ðàëèöà, êîãàòî
òÿ çà Ñòîè÷êî âñè÷êî ìó ðàçïðàâè, íè òúìíèé íåãîâ ïîãëåä, èçïîä âåæäè ïðè âñÿêà ñðåùà ìÿòàí íåïðèâåòíî.
À ðàäîñòòà íà Èâîâàòà ìàéêà
íè ñïîäåëèë áè íèêîé, íè ïîñòèãíàë. È âñÿêîé ãîñò ó Ðàëèöà áå äðàã
è ðàäóøíî ïðè÷àêàí ãîñò. Íà âñè÷êè, êîé çíàå êàê, óñìèâêàòà é êðåõêà
äîïàäàøå – òúé âåäðàòà çîðíèöà äîïàäà íà ñòîïàíè ðàíîáóäíè:
íå å ëè òÿ íà ÿñíè äíè áëàã âåñòíèê? Åõ, õóáàâà óñìèâêà áåøå òÿ…
È ñ òàç óñìèâêà, ïðèâå÷åð âåäíúæ, ãîâîðåøå íåâÿñòàòà íà Èâà,
ïðèñåäíàëà êðàé îãúíÿ äî íåãî: – Çàùî ëè ñå çàáàâè ìàéêà òúé?…
Äîâ÷àñ ùå âòàñà õëÿáà è çàðàíà ùå èìàø òîïúë çà â ãîðàòà. Ðàíêî
íàë` ùå èçëåçåø? “Ðàíêî, ìîå ïèëå; íå ùå ëè òè ñå ðàíêî äà èçëÿçà?” –
îòâúðíà òîé, ñ óñìèâêà äÿâîëèòà êàòî êúì íåÿ ñå èçâè. – Ïúê òè!
Òî âå÷å – êàçà òÿ è ïðè÷åðâè ñå ñâåíëèâî. Äâàìà ìëúêíàõà çàâ÷àñ.
Íà îãúíÿ ïðèòóðè ñú÷êè òÿ,
à òîé ñå âçðÿ â êàìèíàòà íàãîðå. À âèõúðà, êàòî ïúòíèê çàêúñíÿë,
íà ïðîçîðöèòå áëúñêàøå, âèåøå
è ñâèðåøå ïðåç íèñêèÿ êîìèí.
Ñòîÿõà äúëãî ìúëêîì òå òàêà
è òîçè ïúò ïðúâ Èâî ñå îáàäè:
“Ó áàòåâè îñòàíàëà å ìàéêà;
ùå òðÿáâà äà ñå èäå, ÷å íàâúí
ÿ ÷óé êàêâà å õàëà ðàçáåñíÿëà.” – Ïðåä âðàòíÿòà çàâÿëî é äî êîëÿíî – ñå Ðàëèöà îáàäè, âå÷ êîãàòî
îòâîðè òîé âðàòàòà äà èçëåçå.
Íî òîé íå ÷ó, íàáúðçî äðúïíàë ïàê äà ÿ çàòâîðè – ÷å ãî ñèïíà áóéíà
âèåëèöà â î÷èòå, øåïè ñíÿã
îò ñòðåõè íåéäå ñãðàáèë è âêúùè äà ñå ïðåìúêíå õóêíàëà íåñâÿñòíî.
Íå çàäúðæà òÿ Èâà. Ñ ñðú÷åí ìàõ îò ñåáå ñè îòúðñè òîé ñíåãúò
è âúçêðèâè êúì õëÿâà, ïî-íàïðåä âîëîâåòå äà ïîíàãëåäà ïúòåì.
“ß ãëåäàé, ÷àê è âðàòíÿòà ðàçòâîðèë!” – Çàòðóïàé ÿ ñ òðóïà ñè! – òðîñíàò ãëàñ äî íåãî ñå îáàäè – è äîêëå
äà ñå äîñåòè Èâî, ëþò õàíäæàð
ñå âáè â ãúðäè ìó – äèãíà òîé ðúêà, èçîõêà è ñå ëþøíà íà çåìÿòà.
È ïîâòîðíî â ãúðäè ìó êàò âáè
õàíäæàðà, âèêíà ñòðúâíèÿ óáèåö: – Ìåíå íåéíè äóìè – òåáå ìîÿ íîæ!
Ñúðöåòî, ùî ñå íå ëîìè, çà ìåíå ùå äà å öÿëî! – è ïðåñêîêíà òîé
ïðåç òðóïà è èç÷åçíà â òúìíèíàòà, çëîâåùî äåòî âèõúðà âèåøå.
Íîùòà ïîãúëíà ãëóõèé ñòîí íà Èâà; à êàòî ÷å ëè ñëàá, åäâà äîñåòåí
åê è ñúðöåòî Ðàëèöà äîñåãíà –
íåÿñåí åê è íåñúçíàí, òúé êàêòî â ãîðàòà ãðúì äàëå÷åí îò ëîâåö
íà ïòè÷êà ñå â ñúðöåòî îòçîâàâà; çà ìèã ñå òÿ îñëóøà è îòíîâî
ÿ ìèñúëòà çà óòðå ïàê îáçå.
Ñåäåøå òÿ ïðèáðàíà òàìî â êúòà,
êðàé îãúíÿ, êîãàòî ñå ïî÷óêà
íà ïðîçîð÷åòî èçëåê. Ñêîêíà òÿ è âðàòíÿòà îòâîðè. – “Äîáúð âå÷åð,
íåâÿñòî Ðàëêî. Ìàëà ïúê âèõðóøêà! – áúðçîì èçäóìà ñòàðàòà, ÷åìáåð
êàòî îòâè è ãî îò ñíÿã îòúðñè. – Õà çàòâîðè, ÷å ôòè÷åòî ùå ôðúêíå!”
– Íå å ëè Èâî îòïîäèðå? – “Èâî? Êúäå ñå å ïî òàç âèõðóøêà äÿâàë?”
È íåé ðàçïðàâè Ðàëèöà, è ïëàõî ïîãëåäíà ÿ. “Åé, íÿêúäå ïî ïúò
ùå áúäåì ñå ðàçìèíàëè” – èçíèñêî íåé ñòàðàòà îòâúðíà è ïîâòîðè:
“Îòäàâíà ëè èçëåçå.” – Íå, îòñêîðî. – Ñïîãëåäàõà ñå ìúëêîì òå – è ìúëêîì
êðàé îãúíÿ ïðèñåäíàõà äà ÷àêàò… Ïîëåêà-ëåêà âÿòúðúò óòèõíà;
è ðÿäêî ñàìî ñ÷óâàõà ñå áúðçè, îòâúí èç ïúòÿ, ñòúïêè è äàëå÷
çàãëúõâàõà; à òðîïîòà îò òÿõ
çà äúëãî ñå îòéåêâàøå â ñúðöà èì. È íåùî òåæêî, òúìíî ñå ïîëåêà
âúçéåìàøå è òàåøå â äóøà èì,
êàòî íà ëÿòî äúæä, êîãà â ïîëåòî ëåæàò âúí çëàòíè ñíîïè íåïðèáðàíè.
Òúé ìèíà ÷àñ è äðóã, à âñå íåìà î÷àêâàíèé îò òÿõ äà ñå çàâúðíå…
È íàâåäíúæ – ïîäæåãíà ëè ãè ìèñúë íå÷àêàíà? – òå ñêîêíàõà è äâåòå
è ëèòíàõà íà ïîòðúñ. Ïðåä âðàòàòà òå çúðíàõà ïîëóçàâåíè ñòúïêè
è êàòî ÷å ëè íåùî ãè ïîâëå÷å
íàòàòúê, çàêðèâèõà… Â òúìíèíàòà, çàä çèíàëèòå âðàòíè íà îáîðà,
íà òðóïà Èâîâ Ðàëèöà ñå ñïðåïíà è ñ âèê âúðõó ìó ïàäíà âî íåñâÿñò.
Äàëå÷ è áëèçî â ãëúõíàëàòà íîù ðàçëàÿõà ñå ïñåòà… Ãëú÷ ñå äèãíà; è ñòåêîõà ñå îáëèæíè ñúñåäè
íà ïèñúêà ó Èâîâè. Áëåùóêíà
ôåíåð÷å ñðåä íàâàëèöàòà – ñëàáî îãðåÿ òî ïðåãúð÷åíèÿ òðóï,
çàä ïðàãà âúçíàê ïîâàëåí, ñ øèðîêî èçöúêëåíè áåçæèçíåíè î÷è –
è íåãî ñ ïèñúê ïðåãðúùàõà æåíèòå. Îòíåñîõà ñúñåäè Èâà âêúùè,
à ñóòðèíòà îòíåñîõà ãî ñâîè
íà ãðîáèùàòà, â âå÷íàòà ìó êúùà. Ïîæàëèõà çà ÷óæäî ÷óæäè õîðà;
ïîæàëèõà çà Ðàëèöà, çà Èâà,
îêàÿõà è ñòàðàòà ìó ìàéêà,
ïîãàòêàõà “êà`áè?” è “êîé ùå áúäå?” ïà ñêîðî è çàáðàâèõà. Åäíà
íå ãî çàáðàâè ñòàðàòà ìó ìàéêà è íàñêîðî, ïðè ïðîëåò, ñå ïîìèíà.
Ïðè ñèíîâ ãðîá îòâîðè ñå è ìàé÷èí. Åäèí äî äðóã òå ëåãíàõà â çåìÿòà –
è íà ñúðöåòî Ðàëèöè. Çëî÷åñòà, åäíà çà äâàìà îñòàíà äà æàëè,
íà ãðîáîâåòå èì äà ðåäè.
Íà÷åñòî
çàïàäàøå é ìèñúë çà Ñòîè÷êà;
çàïàäàøå é: “Áîæè÷êî, íèìà!?”
È ìîðíèöè ïîáèâàõà ÿ õëàäíè.
(À ñàì Ñòîè÷êî, çàðàäè êîãîòî
è õîðàòà ïîøóøíîâàõà íåùî,
ñëåä Èâîâàòà ñìúðò, íà äâà-òðè ïúòè ñå ïî êðú÷ìèòå ìÿðíà – è áåç âåñò
ïîäèð òîâà íà íÿêúäå çàáÿãíà.) Ïðåç ñúëçè òÿ íå âèäÿ ïðîëåòòà,
â òúãà íå ñåòè ëÿòîòî êàê ìèíà è äîéäå åñåí. Åñåíòà äîáè òÿ
ìîì÷àíà ðîæáà – ðàäîñòíà ñúëçà âî ïîðîÿ íà ñêúðáèòå é ïàäíà.
———————————- Äíè ìèíàõà è ìíîãî ìèíà ñ òÿõ.
Òúé êàêòî ñâèâà ìîäðèÿ ñåäÿíêî öâåòåö, êîãàòî ñëúíöåòî çàëåçå,
è òúé ñúðöåòî Ðàëèöà ñå ñâè,
ïðèáðàëî ñïîìåí ñêúï çà ÿñíè äíè… Æèâåé ñèðîòíî ñ ñâîåòî ñèðà÷å
æèâîò íåâîëåí òÿ ñåãà. Ðàäåé
ïî ÷óæäè êúùè, áúõòè ñå âåñäåí, è ïðÿçíîù ÿ íàä õóðêàòà çàâàðÿ.
Íî â âàêëèòå î÷è íà ñâîéòà ðîæáà, êîãàòî ñå òÿ âãëåäà è ïîçíàé
â òÿõ Èâà – äî ñúðöå ñè ãî ïðèòèñíå, è ïàê îíàÿ õóáàâà óñìèâêà
íà óñòíèòå é öúôâà, îò æèâîòà
íåíàäëîìåíà – ñ íåñëîìåíî ñúðöå.
ÊÎËÅÄÀÐÈ
Ïðîëîã
Ðîã èçâè íàä âúðõîâåòå ñíåæíè
ÿñåí ìåñåö, ïîäðàíèë â íåáåòî. Ãëúõíàëè ñà â ñúí ïîëÿ áåçáðåæíè
ñàìî áóäíî îùå áäè ñåëîòî –
äèì ñå âèé íà ñòúëïè èç êîìèíè.
Ïåñíè, øóì ïî óëèöè ñå ñ÷óâàò;
ãîñòè õîäÿò, ãîñòè ñå ïîñðåùàò. Äîìàêèíè ñâÿò îáè÷àé ÷óâàò –
Áúäíè âå÷åð áúäåí ïðàçíèê ñðåùàò, ñ áóéíî ïëàìíàë áúäíèê íà êàìèíè.
*
Íèç-ïî ñåëî ñêóïîì õîäÿò
êèòíè ìëàäè êîëåäàðè –
ñèðîìàñè è áîëÿðè
ñ áëàãîâåñòüå äà ñïîõîäÿò,
è íàñïðîòè ïðàçíèê ÷åñòíè
äà èì ïåÿò äðàãè ïåñíè.
Íà÷åëî èì ñòàíåíèêà,
òîé ãè ñòàíè, òîé ãè âîäè:
íå òîêó-òàêà íà ñãîäè,
à êúäåòî å ïðèëèêà –
è êúäåòî ïîäîáàâà
ñ ïåñíè äà ñå ñëàâè ñëàâà!
Õ î ð
“Â äÿñíà ðúêà ñ êèòêà âèòà
ãîñòè èäàò íà ÷åñòèòî:
òåæêè ïîðòè îòâîðåòå,
áëàãîâåñòöè ïèðåìåòå!”
Åé ïðèâåòíî ïîðòèòå ðàçòâàðÿ
çà ïîñðåùè äîìàêèíÿ âåùà.
À íà ïðàãà êúùåí ãè ïîñðåùà ñòàð ñòîïàíèí è òÿì îòãîâàðÿ7
“Äîáðå äîøëå, äîáðå äîøëå,
ìíîãîæåëàíè ãîñòè,
ïðåäâåñòíèöè íà áëàãè äíè
è êðàé íà äúëãè ïîñòè!”
Õ î ð
Ïðåêî ïîëå,
ïðåêî äîëüå
íèé ëåòèìå –
äà âåñòèìå
äíè ÷åñòèòè
èìåíèòèé
ñòàíåíèíó,
ãîñïîäèíó!
Ï ú ð â à ç à ð å ä à
Ïîäðàíèë ñòîïàí â ïîëå äà èäè, ëîçÿ è íèâè ñàì äà îáèäè.
Ïîìèñëè áëàãè – ñðåùà ìó áëàãà: ñàì ñâåòè Éîâàí, ñ çëàòíà òîÿãà!
– Äîáðà òè ñðåùà, ñâåòè Éîâàíå! – “Äàë òè áîã äîáðî, ÷åñòíè ñòîïàíå!
Ìèíàõ, ïîìèíàõ ëîçÿ è íèâè:
ðúæòà êëàñèñòà êîíþ äî ãðèâè,
äî øàðåí ïîÿñ áÿëà ïøåíèöà,
ãðîçäîâå òåæêè ãðåÿò – æúëòèöà!
Ñòîïàíñêà ãðèæà è òðóä óñèëåí – òÿì çà íàãðàäà è äàð îáèëåí
îò áîæè ðúöå â òâîè äà âëåçå: çà ïî êóðáàíè, çà ïî òðàïåçè,
ìîìè è ìîìöè çà ïî âåí÷åíå,
âíóöè ÷åñòèòè çà ïî êðúùåíå –
òúé äà ñå ÷åñòíî èìå ñïîìèíà, îò ðîäà â ðîäà, ÷àê äî àìèíà.”
Õ î ð
“Ïúëíà êúùà – ïúëåí êîø!”
– Ìÿòàé, ìîìíå, øàðåí ïîø!
Äàð îò ñúðöå êîé ùî ìîæå. – “×åñòèò äà å ïðàçíèê áîæè!”
Îòäåëè ñå îò äðóãàðè
áúðçà êîëåäàðêà ñïðåòíà – øàðåíèÿ ïîø ïðåìåòíà
ñòàð ñòîïàíèíó ïðåç ðàìî… Èìåòî ìó è ÷åñòòà ìó
ïàê çàïÿâàò êîëåäàðè.
Õ î ð
Ðàñíà äðúâî ñòîëîâèòî,
ãðàíîâèòî:
êîðåí â ñúðöå íà çåìÿòà;
âðúõ èçâèëî â íåáåñàòà!
Êîðåí – ñèíîâå îòáðàíè;
à íåâåñòè – êèòêè ãðàíè;
âíóöè ìèëè –
âúðøêè â íåáåñà èçáèëè!
Øóì è ãëú÷. Ñòîïàíèí ñòàðè
øàðåí ïîø îò ðàìî ñíåìà,
íî ïðåäè íà êîëåäàðè
òîé äà ãî ïîâúðíå ñ äàðè,
õîðúò ïåñåí ïàê ïîäçåìà.
 ò î ð à ç à ð å ä à
Òúìíè íîùå ñå ïðîáóäè
ìèëî âíó÷å ñîêîëîâî;
áàáà ìó ñå ÷óäîì ÷óäè
êàê äà ãî ïðèñïè èçíîâî.
– Íàíè, íàíêàé, ðîæáî ìèëà,
ìàëî âíó÷å, ìàë ãèäèÿ!…
Ìàéêà òè å ñúí çàñïàëà –
îò ñúí ñëàäúê íå áóäè ÿ!
Áàáà òè, ñ çîðè ðàíèëà,
äúëãà ïúòÿ ùå ïúòóâà –
÷àê äî Áîæè ãðîáà. Ìèëà
áîæà ìàéêà äà ÿ ÷óâà!
Òà îòòàì ñâåòà õàäæèéêà
äà ñå âúðíå ñ àðìàãàíè:
òåáå çëàòåí êðúñò íà øèéêà, íà ãåðäàí÷å îò ìåðäæàíè;
ñòàðè äÿäó áðîåíèöè,
òàòêó ñâèëåí ïîÿñ äèâíè,
ìàéöè íàíèç îò æúðòèöè,
ëåëè ðàëî çëàòíè ãðèâíè;
íà êîìøèè ïî ìàõëàòà
ìíîãî çäðàâå ñî êîëàòà
ñâåòà âîäà îò Éîðäàíà –
îò Õðèñòà é ñâåòè Éîâàíà!
Ï ú ð â à ç à ð å ä à
Äîìàêèí çà äîì ðàäåé,
äîìàêèíÿ äîìà øåòà –
òúé ïîëåêà-ëåêà êðåòà
äîì, äîêëå çàõóáàâåé.
Äîì äîêëå çàõóáàâåé,
òîêó-âèæ, óãàñíå ìëàäîñò… Íî ïúê èäâà äðóãà ðàäîñò,
äðóãî ñëúíöå äîì îãðåé.
Äðóãî ñëúíöå äîì îãðåé –
âúðòîêúùíà ìëàäà áóëêà…
À âî êúòà, â çëàòíà ëþëêà
çëàòíî âíó÷å ñå çàñìåé!
Õîð
Îé õàéäå, õàéäå, ñòàðà ëå ìàéêî, ñâåêúðâî –
ùî ðàäîñò èìà, ñòàðà ëå ìàéêî, òåïúðâî!
Êàõúðè, ãðèæè, ñòàðà ëå ìàéêî, äîñåãà –
îòñåãà äðàãîñò, ñòàðà ëå ìàéêî, äî âåêà!
Ñòàðà ìàéêà, äîìàêèíÿ,
îùå íå äàðèëà äàðè –
è çàïÿõà êîëåäàðè
íà í å â ÿ ñ ò à ïðúâåñêèíÿ.
Ï ú ð â à ç à ð å ä à
Ìëàä ãóðáåò÷èÿ, ïî-ìëàä ñòîïàíèí, ãðèæåí ìè õîäè â ïóñòà ÷óæáèíà.
Íåãî çàïèòâàò òèõîì äðóæèíà: – Ùî òè é íàñúðöå, ãðèæåí àêðàíèí?
“Äâîéíà íåâîëÿ, âåðíè äðóãàðè: ãðèæà íà ñúðöå, àìàí íà äóøà –
ãîðè åäíîòî, äðóãî çàäóøà – âèõðîì ñå âäèãàò ñïîìåíè ñòàðè!
Ñðúöå ïðèìèðà, ïàìåò ñå ãóáè; ìëàäîñò íåðàäîñò â ïóñòà ÷óæáèíà – ìëàäà äðóæèíà,
ãðèæà çà ÷åäî – àìàí çà ëþáå!”
– Îé, ìàõíè, ìàõíè êàõúðè ëþòè, òè, ìëàä äðóãàðèí, íåäåé ñå âàéêà: ìèëî å ëþáå ïðè ñòàðà ìàéêà,
ãðèæåíî ÷åäî â ìàé÷èíè ñêóòè.
Ìíîãî ñå ìèíà, ìàëêî îñòàíà;
óòðå ùå ëèòíàò íàãîðå ïòè÷êè – âåñò äîïðàòè èì òè ñ ëÿñòîâè÷êè, ÷å ùå ñå âúðíåø ïðè ïðîëåò ðàííà.
Òåæêà âåðñèÿ âåñå å ñáðàíà
è àðìàãàíè ëåæàò ñ òîâàðè… ×àêàì äðóãàðè. –
Ìíîãî ñå ìèíà, ìàëêî îñòàíà!
À íåâÿñòà â ðúöå çåëà
ìúæêà ðîæáà, ïúðâî ÷åäî,
íèêîì å ÷åëî ïðèâåëà,
ñúëçè ðîíè äî äâà ðåäà.
Ñòàðà ìàéêà ñå ïðèòå÷å,
à ïî íåÿ è ìîìàòà,
äà ðàçäóìâàò ñ áëàãè ðå÷è
êàõúðèòå íà äóøàòà.
Ñúãëåäàõà êîëåäàðè,
ñúãëåäàõà è ïîäçåõà
äðóãà ïåñåí, ñî íàìÿðè
äà é áúäå çà óòåõà.
Õîð
Êåðâàí èäè, êåðâàí äîäè,
íåâÿñòî!
ß êåðâàíà âîéíî âîäè,
íåâÿñòî!
“ß èçëåç, èçëåç íà äâîðè,
íåâÿñòî!
Ãàëåí ñúí ñå ÿâå ñòîðè,
íåâÿñòî!
Ñúí – è ãàëåíà íàäåæäà,
íåâÿñòî!
ñ äîáðà ÷åñò – äîáðà ïîñðåùà, íåâÿñòî!”
Ìèëèòå äóìè ìèëî èçïÿíè –
ãðèæíà íåâÿñòà â ñêðúá ðàçòóøåíà, ñ ñúëçè íà î÷è, â óñòíè öàëóâà
ãàëåíà ðîæáà ïúðâîðîäåíà.
Áëàãî óñìèõíàò, ñòàðèé ñòîïàíèí òèõîì ïðèñòúïè ïðè êîëåäàðè,
îò øàðåí ïîÿñ âàäè êåñèÿ –
äà ñå çà ïåñåí îòïëàòè ñ äàðè.
Àëà íå èñêà ñàì ñòàíåíèêà
äàðè äà çåìå è ñå îòìÿòà… Ñòàð áàùà íåùî ñî ãëàâà êèâíà,
ïîãëåä èçâúðíàë, íàêúì ìîìàòà.
Ñåòåíî ïðúïíà òÿ äà èçëåçå,
êàòî èç ãíÿçäî ïðåïåëêà ïëàõà… À êîëåäàðè ìîìêà íàïåòè
çàîáèêîëèõà è òúé ïðèïÿõà:
Ï ú ð â à ç à ð å ä à
Ïòè÷êè ïåÿò, â íåáî ãðåé çîðíèöà, ëóäî-ìëàäî!
Ñ çîðè ïàäà óòðåííà ðîñèöà, ëóäî-ìëàäî!
òåáå îùå íÿìà!
Ìèëî ëèáå çà ìèëóâêà ÷åêà,
ëóäî-ìëàäî!
Ïðåâàðà ãîëÿìà!
Çà ÷àñ ãðåå íàíåáî çîðíèöà,
ëóäî-ìëàäî!
Çà ÷àñ òðàå áèñåðíà ðîñèöà, ëóäî-ìëàäî –
è äî ÷àñ ÿ íÿìà!
Ñ äåíå èìîò, à ñ ãîäèíè ðàäîñò, ëóäî-ìëàäî!
Ñ äåíå æèâîò – ñ äåíå ëè å ìëàäîñò, ëóäî-ìëàäî!
Ïðåâàðà ãîëÿìà!
Õîð
Âðåìå – íàé-áúðçèÿ êîí íà ñâåòà, ãîíè íîùòà –
òåæêî ìó, êîéòî îñòàâà
òîé òîêó-òúé äà ìèíàâà.
Íèêîãà òîé ñå íå âðúùà íàçàä! Ìîìêî ëå ìëàä,
õâàùàé çà ãðèâàòà êîíÿ –
ñ íåãî ÷åñòòà ñå äîãîíÿ.
 ò î ð à ç à ð å ä à
Îñòàâè ñè ëóäî-ìëàäî
íà áà÷èÿ ðóäî ñòàäî –
ÿõíà êîíÿ, ñëåçå â ñåëî.
Ñ êèòêà ñìèíîâà íà ÷åëî,
â ïúò çàñòèãíà ìîìà ìàëà
íà ñåäåíêè çàêúñíÿëà.
Âèêíà ëóäî îòäàëåêî:
“×àêàé, ìîìíå, ïî-ïîëåêà,
çàåäíî äà èäåì äâàìà!”
– Íå å äóìà, íè èçìàìà,
ïî ìåí ñòàðà ìàéêà èäè –
áÿãàé, ëóäî, ùå íè âèäè! –
Ìîìà áúðçà è íåõàå;
ìîìêó ñðúöå áèé, èãðàå,
êàòî â ÷àøà ðóéíî âèíî.
“Âàðàé, âàðàé, äåòåëèíî,
âåðíè ëè ñà äóìè òèå?
ßñåí ìåñåö îáëàê êðèå –
è äà èäè, ùî ùå âèäè!…”
Ñòèãíàõà äî ðàâíè äâîðè:
ìîìà ñåãíà äà îòâîðè,
äà îòâèå çàêëþ÷àðè, –
ëóäî ñåãíà è ïðåâàðè –
îò ÷åëî é êèòêà äðúïíà…
Âèêîì ìîìà âêúùè ïðúïíà:
– Ïîìîù, ïîìîù, äðóæêè ìëàäè, ëóäî êèòêà ìè óêðàäè!
Ëóäî-ìëàäî óëîâåòå,
òóê ïðè ìåí ãî äîâåäåòå,
ñàìà àçè äà ïîñåãíà,
äà îáâúðæà, äà îáòåãíà,
ñ ðóñà êîñà âðàã íåâåðíè –
äà ãî ñòðåëÿì ñ î÷è ÷åðíè,
ñ òúíêè âåæäè äà ãî áèÿ,
ñ àëè óñòíè äà ãî ïèÿ,
íåê` ñå ó÷àò ëóäè-ìëàäè
êàê ñå ðîñíà êèòêà êðàäè!
Õîð
“Ïúëíà êúùà – ïúëåí êîø!”
– Ìÿòàé, ìîìíå, øàðåí ïîø!
Äàð îò ñúðöå êîé ùî ìîæå. – “×åñòèò äà å ïðàçíèê áîæè!”
Îòäåëè ñå îò äðóãàðè
áúðçà êîëåäàðêà ñïðåòíà
è íà ìîìúêà ïðåç ðàìî
øàðåíèÿ ïîø ïðåìåòíà…
À ñðåä ñìÿõ è ãëú÷ ãîëÿìà
ïàê çàïÿõà êîëåäàðè.
Õîð
Äîñòà, äîñòà, ëóäî-ìëàäî,
ÿõíà êîíÿ,
êîíÿ ÿõíà, ëóäî-ìëàäî,
âÿòúð ãîíè –
çíîéíî ïëàäíå ïî áåëåíêè!
Äîñòà, äîñòà, ëóäî-ìëàäî,
ìîìè ëþáè,
ìîìè ëþáè, ëóäî-ìëàäî,
âðåìå ãóáè –
òúìíè íîùè ïî ñåäåíêè!
Ñëàäêàòà ïåñåí îùå íå èçïåëè, è ñå îòêðåõíà òèõîì âðàòàòà –
øàðåíà ïëîñêà âíèñà ìîìàòà, çà ïåñíîïîéöè â æàä ïðèìàëíåëè.
Ðåäîì ïî ðåäîì òÿ ãè îáõîæäà, ñ áëàãà èì äóìà ïëîñêà ïîäàâà –
äðóæêè ñ øåãîâåí óñìåõ çàäÿâà, ïðåä ìîìöè íèêîì î÷è ïðèâîæäà.
Ñìÿõ è ãëú÷. Ñ ÷åñòèòè äàðè ìîìúêà èì ïîø ïîäàâà…
È ÷åñòèòåíüå çàïÿâàò
íà ìîìàòà êîëåäàðè.
Ï ú ð â à ç à ð å ä à
Ïîäðàíèëî óòðîì, âå÷åð íå çàõîæäà ÿñíî ñëúíöå, ñïðÿíî ãðåå, òà ïðåãàðÿ; ãðèæíà ìàéêà ðàâíè äâîðè ñå ðàçõîæäà è íà ñâîéãî ñèíà òèõîì îòãîâàðÿ:
“Ñëúíöå, ðîæáî ìèëà, ùî òè ãðèæà ïàäíà íà äóøà, íà ñúðöå, òà ñå òúé çàáðàâè? Âðåìå å óñèëíî è ïîðà å ñòðàäíà, à òè íå çàõîæäàø! – Òà êàêâî íàïðàâè
ïî Äîáðóäæà ïóñòà ìëàäèòå îâ÷àðè, â Çàãîðå ñ êåðâàíè äðóìíèöè ïî äðóìà, â ðàâíà Ðóìàíèÿ âåñåëè æúòâàðè,
è ãðèæíè íåâåñòè áåëåíêè ïî Ñòðóìà?”
– Îõ, ñúãëåäàõ, ìàéêî, äîëó âî Çàãîðå ïúðâèíêà äåíîéêà, ïî-ÿñíà çîðíèöà, – êàò ïàóí ìè õîäè ïî øèðîêî äâîðå ñ çëàòíè òðåïåðóøêè íà ðóñà êîñèöà.
Ìîäðè î÷è ãðåÿò èçïîä âåæäè âèòè, ãîðÿò àëè óñòíè, ïîãëåä äâàæ ïðåãàðÿ, ðîñíà êèòêà âèå, ðîñíà êèòè,
íå êèòêàòà íåÿ – êèòêà òÿ îòâàðÿ!
Òðåïêàòà òðåïåðóøêè íà ðóñà êîñèöà – òðåïêà êëåòî ñúðöå, òà ãî ìèð íå ñíàéäà. Â æåëáà è îìàÿ çà ÿñíà çîðíèöà,
çàáðàâèõ, íå ñâàðèõ óâðåìå äà çàéäà!
 ò î ð à ç à ð å ä à
Ïàäíàëà å òúìíà ìúãëà
íà ìîìèíè ðàâíè äâîðè;
íå å áèëî òúìíà ìúãëà
íàé ñà áèëå êèòíè ñâàòè,
äà ñâàòóâàò ìàëêà ìîìà.
Õîð
Äîðè òúìíà íîù òúìíåå,
òðàå ìúãëà íàä ïîëÿòà,
íà ìîìöèòå íàä äóøàòà,
äîðè ìîìà ñå ìîìåå!
 ò î ð à ç à ð å ä à
Îòãîâàðÿò êèòíè ñâàòè:
“Âèé èìàòå åäíî ïåðî,
åäíî ïåðî ÷èñòî çëàòî;
íèé èìàìå äðóãî ïåðî,
äàéòå âàøòî, äà êîâåìå
îò äâå ïåðà åäèí âåíåö!”
Õîð
Çîðà çîðè, äåí íàñòàíà,
ñëúíöå ãðåéíà â íåáåñàòà, – ìëàäè ìîìêó íà äóøàòà
îò ìúãëè íè ñëåä îñòàíà.
 ò î ð à ç à ð å ä à
Îòãîâàðÿ ñòàðà ìàéêà:
“Ìàëêà ìîìà íàøòî çëàòî,
çåìåòå ãî, êîâåòå ãî –
àêî ÷åñò å, íåêà ñòàíå
îò äâå ïåðà åäèí âåíåö!”
Ï ú ð â à ç à ð å ä à
Ñèâ ñîêîë ñå â íåáî âèå
ñëåäîì áÿëà ãúëúáèöà: –
íÿìà äåêà äà ñå ñêðèå
ðàíåíà â ñúðöåòî ïòèöà.
×å çàëåòÿ, ÷å óäàðè
â ðàâíè äâîðè ñ òðè îãðàäè
äå íåâåñòè ñòåëÿò äàðè…
Ïðúïíàõà íåâåñòè ìëàäè,
ñâèõà ìðåæà ñâèëåíèöà,
òúíêè äàðè ñâèëî-çëàòè, –
òà õâàíàõà ãúëúáèöà
è ñîêîë áúðçîêðèëàòè.
Òðúãíàõà ìè íèç-ïî ñåëî,
ìåòíàõà èì è íà äâàòà –
ñèâ ñîêîëó ñìèí íà ÷åëî,
ãúëúáèöè áóëî çëàòî.
Îêîëî èì ñòàðè ñâàòè,
ñëåäîì ÷åñòíà êóìàùèíà;
íåÿ âîäè äåâåð ìëàäè,
íåãî âåñåëà êàëèíà.
Ïðÿïîðöè ñå ãîðäî âåÿò;
êîé äå ñðåùíå ïîêëîí ïðàâè: – äà äîìóâàò, äà æèâåÿò
÷åñòèò æèâîò, âå÷íî çäðàâå!
Ìîìè ñâåíëèâî ëèê ðóìåíåå,
ïóñòî é ñúðöå áèé, òà ùå òðåñíè; ñ ñëàäêèòå äóìè íà ñëàäêè ïåñíè, ñÿêàø ìåä ñå â äóøà é ëåå.
Äðóæêè ñå ñìåÿò, ñ îòáîðíè äóìè, ïåñíè ïî ñúðöå íåé íàãîäèëè.
Ìëàäîãî âîéíà çàä ñåáå ñêðèëè, òå ãî ïîäêà÷àò ñ âåñåëè ãëóìè.
Òÿ ãî ñàìè÷êà ïîãëåæäà ïëàõî, íà êîëåäàðêè äðóæêè ïðåç ðàìî –
ïîãëåäè ïîãëåä ñðåùà… È äâàìà ñ ïåñåí èçíîâî òå ãè ïðèïÿõà.
Õîð
Ìîìêî ñå íàïóñòî êðèé-
ëþáå ãî è ñêðèò íàìèðà,
ïîãëåä ãî è â ìðàê ñúçèðà… Ìîìêî ñå íàïóñòî êðèé!
Íå íàïóñòî ñúðöå áèé –
òî íà ëèáå âåñò ïîäàâà,
äå ñå ìîìêî ñïîòàÿâà…
Ìîìêî ñå íàïóñòî êðèé!
Êîëåëî äà ñå ðàçâèé,
êîëåäàðêè, îòñòúïåòå,
íà ñâÿò ìîìêà ïîêàæåòå…
Ìîìêî ñå íàïóñòî êðèé!
Âúíêà èç âðàòíè äåâîéêà ïðúïíà, äóìè øåãîâíè õâàíàëà âÿðà;
ñàì, äà èçáåãíå ãëóìíà ïðåâàðà, ìîìêî çàäíèì ñå â êúòà èçäðúïíà…
Óæ â èçíåíàäà ñàì, ñòàíåíèêà
íàêîëåäàðêè ñîïíàòî ñâèêà,
è ïðè íåâÿñòà ãðèæíà ïðèñòúïè, äèãíàëà â ðúöå ïúðâåíàê ñêúïè.
Ñ ïðúñò ãî ïî ãóøêà ìèëî ïîãàëè: “Èñêà ëè ïåñåí, ãèäèÿ ìàëè?
Òàòêî è ìàéöè ïîïàíî ÷åäî!
Õàé, òà è íåìó äâîéíà çàðåäà
ñ îòáðàíà ïåñåí ÷åñò ùå âúçõâàëè! Èñêà ëè ïåñåí, àæäåðêî ìàëè?”
Ïîâòîð ïîãàëè ðîæáàòà äèâíà
è êúì ïåâà÷è ñî ãëàâà êèâíà.
Äðóæíî ñå ïúðâà çàðåäà
òàì ïðè íåâÿñòà ñêóïîì ñúáðàõà òà ñî îòáðàíà ïåñåí ïðèïÿõà
â ìàé÷èíè ñêóòè øàëàâî ÷åäî.
Õîð
 ïîëóíîùè, âðåìå òàéíî,
íàä ëþëêà íà ðîæáà äðàãà, ñïðÿ ñå íàðå÷íèöà áëàãà,
ïðèëåòÿëà îò íåçíàéíî.
×àñ ñå ñïðÿ è ÷àñ íàðå÷å:
“ßñíî ÷åäî, ïúðâîðîäíî,
ñ áëàãà âåñò íà âðåìå ñãîäíî, áîã ìå ïðàòè îòäàëå÷å.
Íà ÷åñòèò ñè äåí ðîäåíî,
çà äíè îùå ïî-÷åñòèòè –
ñ òåáå ìàéêà äà ñå êèòè,
êàòî ñ ïåðî ïîçëàòåíî.
 òðóä, â ãðèæè, â çàáîðàâè òàòêó ñè íàäåæäà ÿñíà…
Äà ðàñòå è äà ïîðàñíå –
äîì ïîäèãíå, ðîä ïðîñëàâè!
Äà âúðâè èç ïúò ñâåòîâíè
êúì äîáðîòî ñ êðåïêà âÿðà, äà íå ñíàéäå çëà ïðåâàðà
ïîìèñëèòå ìó ãðèæîâíè!
Äíè íà ìëàäîñòòà ìó ëåêà,
êàòî çîðíèöà äà ñà ÿñíè – è â ñúðöå ìó äà íå ãàñíå
÷èñòà îáè÷ âåê äî âåêà!
Ï ú ð â à ç à ð å ä à
È âî òîÿ äîì ÷åñòèòè,
ùî ãî ÷èñòà âÿðà êèòè,
äà íå ñÿêâà âñå ùî äðàãî –
ðóéíî âèíî, ìåä è áëàãî,
çëàòíî æèòî ó àìáàðè!
Ä î ì à ê è í
– ×óë âè ãîñïîä, êîëåäàðè!
 ò î ð à ç à ð å ä à
Áîã äà äàâà
âêúùè ñëàâà –
äíè ÷åñòèòè,
÷èñòà ñúâåñò!
Äàð â ïîëåòî,
äàð â ñúðöåòî –
äîáðà ìèñúë,
ìèð è ìèëîñò!
Õîð
Òåáå ïååì, ñòàíåíèíå,
òåáå ñëàâèì, ãîñïîäèíå:
ìíîãî çäðàâå áîã òè ïðàòè – èìîò – æèâîò –
äîì ïàëàòè!
Êîëêî çäðàâåö ïî ãîðàòà,
êîëêî çâåçäè â íåáåñàòà,
òîëêîç çäðàâå ó ïàëàòè –
æèâîò – ïî÷èò –
äíè áëàãàòè!
Å ï è ë î ã
Íà êîïðàëÿ íàä âúðõîâå ñíåæíè å îòñêî÷èë ìåñå÷êî â íåáîòî,
ãëúõíàëè ñà â ñúí ïîëÿ áåçáðåæíè, ñàìî áóäíî îùå áäè ñåëîòî –
ñëàâà ñëàâè ñïðîòè ïðàçíèê ÷åñòíè. Êîëåäàðè íèç-ïî ñåëî õîäÿò,
ïåñåíòà èì ñå äàëåêî ñ÷óâà… Ñòàíåíèê ãè âîäè äà ñïîõîäÿò
äîì, îáè÷àé ñâÿò êúäå ñå ÷óâà – Áúäåí ïðàçíèê äà ñå ñëàâè ñ ïåñíè.
ÍÅÐÀÇÄÅËÍÈ
Ñòðîéíà ñå Êàëèíà âèå íàä áðåãúò óñàìîòåíè, êè÷åñò ßâîð êëîíè ñïëèòà â íåéíè âåé÷èöè çåëåíè.
Óìîðåí, ïîä òÿõ íà ñÿíêà àç îòáèõ ñå äà ïî÷èíà, è òàêà ìè òàéíàòà ñè ïîâåðè ñàìà Êàëèíà –
ñ øåïîòà íà ïëàõè ëèñòè, øåïîò ñëàäúê è òúæîâåí: “Íÿêîãà ñè áÿõ äåâîéêà àç íà òîÿ ñâÿò ëúæîâåí.
Ãðååøå ìå äðàãîëþáíî ÿñíî ñëúíöå îò íåáåòî, àõ, íî äðóãî ñëúíöå ìåíå âå÷å ãðååøå â ñúðöåòî!
È íå ãðååøå òóé ñëúíöå îò âèñîêî, îò äàëåêî – ãðååøå ìå, ãëåäàøå ìå îò ñúñåäñêè äâîð íàïðåêî.
Ãëåäàøå ìå ñóòðèí, âå÷åð Èâî òàì îò áåëè äâîðè è òúæîâíà àç ãî ñëóøàõ, òîé äà ïåå è ãîâîðè:
“Ïúðâî ëèáå, ïúðâà ñåâäî, íå êîïíåé, íåäåé ñå âàéêà, ÷å êàèë çà íàñ íå ñòàâàò ìîÿ òàòêî, òâîéòà ìàéêà.
Âåðíè äóìè, âåðíà îáè÷, èìà ëè çà òÿõ ðàçâàëà? Çà ñúðöàòà ùî ñå ëþáÿò è ñìúðòòà íå å ðàçäÿëà.”
Äóìèòå ìó áÿõà ñëàäêè – áÿõà ìúêèòå ãîð÷èâè – ïèñàíî áèëî òà íèå äà ñå íå ñáåðåìå æèâè…
Ïðèâå÷åð âåäíúæ ñå âðúùàõ ñ áåëè ìåíöè îò ÷åøìàòà è íàâàëèöà çàâàðèõ äà ñå òðóïà îò ìàõëàòà,
òúêìî ïðåä âèñîêè ïîðòè, òàì íà Èâîâèòå äâîðè, – “Êëåòíèêà – äî÷óõ ìåæäó èì äà ñå øóøíå è ãîâîðè: –
ïðàâî ñå óáîë â ñúðöåòî – íîæ÷åòî ìó îùå òàìî!” Àç èçòðúïíàõ è èçïóñíàõ áåëè ìåäíèöè îò ðàìî.
Ïðåç íàâàëèöàòà âèêîì ïîëåòÿõ è ñå ïðîìúêíàõ, âèäÿõ Èâà, âèäÿõ êúðâè… è íå ñåòèõ êàê èçìúêíàõ
îñòðî íîæ÷å èç ñúðöå ìó è â ñúðöåòî ñè çàáèõ ãî, âúðõó Èâà ìúðòâà ïàäíàõ è â ïðåãðúäêè ñè îáâèõ ãî…
Íåê’ ñåãà íè ñå íàðàäâàò, ìåíå ìàéêà, íåìó òàòêî: ìúðòâè íèå ïàê ñå ëþáèì è ñìúðòòà çà íàñ å ñëàäêà!
Íå â ÷åðêîâíèé äâîð çàðèõà íà ëþáîâòà äâåòå æúðòâè – òàìî ðîâÿò ñàìî òèÿ, äåòî èñòèíñêè ñà ìúðòâè –
à ïîãðåáàõà íè òóêà, íà áðåãúò êðàé òàç äîëèíà… Òîé èçðàñòíà êè÷åñò ßâîð, à äî íåãî àç Êàëèíà; –
òîé ìå å ïðåãúðíàë ñ êëîíè, àç ñúì â íåãî âåéêè ñâðÿëà, Çà ñúðöàòà ùî ñå ëþáÿò è ñìúðòòà íå å ðàçäÿëà…”
Äúëãî àç ñòîÿõ è ñëóøàõ, òàì ïîä ñÿíêàòà óíåñåí, è òîâà ùî ÷óõ, èçïÿõ ãî â òàçè ìîÿ òúæíà ïåñåí.
ÁÎÉÊÎ
Òðè âå÷åðè ïîðåäîì îáèêàëÿ
êðàé Íåäåíèòå ïóñòè äâîðè Áîéêî, òðè âå÷åðè âúðòÿ ãî òúìåí øåìåò
è äúëãè äíè ïîäèð òîâà ìúãëà – è ïðåä î÷è è íà ñúðöå ìó òåãíà.
Èçìàìàòà æèâîòà ìó âãîð÷è.
“Íå áåðè ãðèæà, ÷åäî, ïðåäè âðåìå – ðàçäóìâàøå ãî ìàéêà ìó – ñàì çíàåø: èçìàìà ùî å õðàíèëî, íè÷à
çàðàä ñúðöå òàêîâà íÿêîé òúæè!”
È ïðàâè äóìè. Íåâåäíúæ è ñàì
ñè ãè å øåïíàë íà ñúðöåòî Áîéêî. à âñå ïàê íåùî ñâèâà òóé ñúðöå.
È ïàëàâèòå ïðÿçíîùíè çâåçäèöè, ùî âñÿêà âå÷åð ãî òàêà áåçãðèæåí
íà îäúðà çàâàðâàõà – ñåãà
çàâàðÿõà ãî, íåíàäâèò îò ñúí,
êàòî îáæåãíàò òàìî äà ñå ìÿòà. À ñÿêàøå íàïóê, èç ñåëî íåéäå
èçâèâàøå ñ öàôàðàòà ñè ìåäíà
óíåñåíî íåõàéíèê íÿêîé ìëàä:
ïîäêúðøåíàòà èçïîäòèõîì ïåñåí
åõòåøå ñ ïóñòà æàëáà çàðàä ìëàäîñò è ÷åçíåøå çà äâàæ ïî-ïóñòà îáè÷.
À âðåìåòî ôúð÷è, íå ãî å ãðèæà êîìó òåæè, íèòî êîìó å ëåêî, –
òî íåóñåòíî ÷åëîòî íà Áîéêà
ïðèâåäå è íàä òúìíèÿ ìó ïîãëåä äúëáîêà ñÿíêà íà òúãà çàìåòíà.
íå áåøå âå÷å îíçè Áîéêî òîé,
íà âñè÷êè äðàã – ñåäåíêèòå áåç íåãî, ñåäåíêè ùî íå áèâàõà, íèòî
õîðî õîðîòî. Íè êîé íå ïîïèòà
êàêâî ìó å íà ìëàäîòî ñúðöå;
ïà è äà ïèòà, êàçâà ëè ñå ñ äóìè ñúðöåòî êàê òúãóâà çà ñåâäà!
Íå ïèòàõà ãî è çàùî òàêà
å ðàáîòà íàïóñíàë òîé. È ñâîè, è äðóãîñåëöè èäâàõà ïðè íåãî,
êàòî ïðè ïúðâè ìàéñòîð áú÷åâàð – ÷å ðàáîòàòà ìàéñòîðà ñè äèðè;
àëà íà ìëàäèé ìàéñòîð ñå îòùÿ
îò ìàéñòîðëúê è ðàáîòà, îòêàê
èçãîðàòà ìó äíèòå èçãîðè…
Íå äèãà ñå çà ðàáîòà ðúêà,
êîãàòî ïàäíå ìúêà íà ñúðöå.
Íà êðàé íà ëÿòî – äðóãàòà ãîäèíà – âåäíúæ è äâàæ ìó ìàéêà ïîçàãàòíà,
òúé èçäåëå÷, äîäå ïîòðåòè ÿñíî: (òå ïðåä îäæàêà ïðèâå÷åð ñåäÿõà)
“Áèëî áèëîòî, ÷åäî: âñå, ùî áèâà, ñå ñ äíè çàáðàâÿ… Åõ, íå äîæèâÿ,
òîé òàòêî òè – áàðåì, äîêëå ñà äíè äà âèäÿ è àç îòìÿíà, íà óíó÷å
äà ñå ïîðàäâàì…” Íå îòâúðíà Áîéêî íà ìàé÷èíè ñè äóìè. Èçïîä âåæäè
ÿ ñàë îçúðíà è ïðèâåäå ÷åëî;
è ñòðàíí ñå óñìèâêà çàñòîÿ
íà óñòíèòå ìó. Êîé çíàé, áåëêè íåùî äà êàæå òðåïíà òàç óñìèâêà òèõà –
è ïàê èç÷åçíà íÿìà, êàêòî äîéäå! Ñ òîâà ñå ñâúðøè ñàìî íåÿ âå÷åð.
À íàñêîðî è îíîâà, íàåò,
ùî áå ñòîðèëà ñòàðàòà ìó ìàéêà, ñå ñâúðøè: ìèíà è íå ìèíà âðåìå,
äîâåäå òÿ îò áàùèíî ìó ñåëî
êúùîâíèöà è óãëåäíà, è ñïðåòíà.
Êîé çíàé êàê ïðèñòàíà ëåñíî Áîéêî. Íàèñòèíà, òî ïðèêàçêè íå ùå –
õàòúð ñå ìàé÷èí ëåñíî íå ïðåêúðøà, íî âñå ïàê… Äà; à áóë÷å ìó ñå ïàäíà íà ÷åñò, íå áóë÷å – çëàòî. Ïîçëàòè
òî Áîéêîâàòà êúùà è çàðàäâà
ñòàðåøêî ñúðöå ìàé÷èíî. È ÷åñòî “Ñïîëàé òè, áîæå – øúïíåøå ñè òÿ,
êàòî ÿ ãëåäà ñïðåòíà è çàñìÿíà èç êúùè äà ðåäè, – ñïîëàé, ÷å ìåí
è ÷åäîòî ìè ñ òàÿ ÷åñò äàðè!”
Íî ðàäîñòòà é áå åäíî ãîð÷èëî
òîâà, ÷å âñå íàìðúùåí õîäè Áîéêî è íÿêàê ñè êàòî çàìàÿí; ðå÷
ñúâñåì íàðÿäêî èç óñòà èçóñòÿ; ïîíÿêîãà íå âèæäà, íå äî÷óâà,
íî áî`çíà äå ïî öåëè äíè èç êúùè ñå äÿâà. Ìàéöè íà ñúðöå òîâà
çëå ïàäàøå, íî ëåñíî ñå ïðèäóìâà çà ÷åäî ìàéêà òúé ñàìà-ñàìè÷êà –
íàëè ñî âðåìå ñå îïðàâÿ!
Íàä êúùè çëî ñå âèåøå, à çëà
íå ÷ó ñå äóìà. Òúé ñå ìèíà çèìà, çàïðîëåòè ñå, ëÿòî ïðåëåòÿ –
åé äîéäå åñåí. Îùå ãðîçäîáåð,
è ðàáîòàòà ïîëñêà ñå ïðèâúðøà; çàïî÷íàõà çà çèìíèöè äà ãîòâÿò
îò îâðåìå êúùîâíèöè ñòîïàíè.
Òàêúâ êúùîâíèê áåøå Íåíêî Áúòà,
ìúæúò íà Íåäà, Áîéêîâ åäíîâðúñòíèê, È ïðèâå÷åð, çàâðúùàéêè ñå ïúòüîì
îò ðàáîòà, ïðè Áîéêà òîé çàâúðíà: “×óé, äîìà ÷àêàò ñúäîâå; ìèíè,
êîãàòî ñãîäà òèÿ äíè òè ïàäíå.”
Çàøåìåòèõà òèÿ ïðîñòè äóìè
ñúðöå è ïàìåò Áîéêó, êàêòî åñåí çàøåìåòÿâà âèõúð ñóõ ëèñòåö,
íà âåéêàòà ñè îùå âñå êðåïåí.
È äâà äíè õîäè òîé êàòî â íåñâÿñò. Íà ðàíèíà, íà òðåòèé äåí, ó òÿõ ñå
ñî ñå÷èâàòà Áîéêî îçîâà…
Íà äâîðà áÿõà ñúäîâåòå ñáðàíè
è çàëîâè ñå òîé çà òÿõ, î÷è
áåç äà âúçâèå îêîë äà ïîãëåäíå.
Ïðåâè êúì ïëàäíå: ðàòàèòå ìóäíî
îò ðàáîòà èç äâîðà ñå ïðèáðàõà. Òîãàâà ñ÷ó çàä ñåáå ñòúïêè òîé
è ïîçäðàâ èçëåê: “Áîã ïîìîçè, Áîéêî!”
È òóòàêñè òîé ñåïíàò ñå îáúðíà – à áÿëà Íåäà âå÷å òàì íàòàòúê
îòìèíàâàøå, ñ êîáèëèöà íà ðàìî. È ùÿ íå ùÿ, à âñå ïàê ôúðëè òîé
ñëåä íåÿ ïîãëåä – è ñúãëåäà êàê òÿ âúçêðèâè çàä ïîðòè: áÿë ÷åìáåð
ïîäèðå é ñå ìåòíà è çàòóëè.
Àëà ñå òÿ çà äúëãî íå çàáàâè.
È òîÿ ïúò, íà âðúùàíå, ïðåä íåãî çàïðÿ, íà ðàìî ñ ìåíöèòå êîâàíè,
êàòî ïðîäóìà: “Äóìàì ìó îòäàâíà – ùå ñå ðàçñèïÿò ñúäîâå… åõ, çíàéø ÿ, êàêúâòî ñè å Íåíêî… Àìè òè
êàêâî ñè, Áîéêî?” àëà ÿ íå ÷ó
òîé òîÿ ïúò – íàìåñòî äëåòî, ñâðåäåë çàâðÿë â ãîòîâà öåïêà, äà çàòúêâà
íàìåñòåíî íà ñãîäà ëèêî… “Çåð – òÿ ïîäíîâè – êàæè ãî, âòîðî ëÿòî
îòêà` íå ñìå ñå âèæäàëè… À, Áîéêî?” – Äâå ëåòà, Íåäî – êàòî ïîä çåìÿ
ñå òîé îáàäè… – Õàðíî ñà, ñïîëàé – îò ìàéêà ìíîãî çäðàâå…” Ïîñòîÿ –
è ïúðâà òÿ îòíîâî ïàê ïîäçå:
“Íà ðàíèíà çàìèíà Íåíêî ñ òåéêà â Çàãîðå… Âðåìå ìÿðêà ñå, ìèíóâà, ñúí ñÿêàøå ñúíóâàø!” – Åõ, ñúíóâàõ! È ñúí ëè áåøå! – ñìóòîëåâè òîé…
È ñòîðè ìó ñå ðàáîòàòà âå÷å
êàòî äà å ïðèâúðøèë, è íàáúðçî ñáðà ñå÷èâà, íàêàíåí äà ñè õîäè;
íî ñå èçïðàâè, çàñòîÿ ñå, íÿêàê ó÷óäåí: “Òóê? ×å êàê òàêà? Çàùî?…” À âïåðèëà âî íåãî ìîäðè î÷è,
êàòî ÷å ëè òÿ èñêàøå òîâà,
ùî íå èçäóìà ñ çàìúãëåíè äóìè, äà ãî äîäóìà ñ ïîãëåä – “Äúëãà íîù, è Íåíêî å â Çàãîðå”… Êàòî íîæ
ïðîáèõà ñúðöå Áîéêîâî òåç äóìè! – “Îñòàé ñè ñáîãîì!” – Ñáîãîì… ìíîãî çäðàâå!
Íåâÿñòà Ðàéêà îùå íå ñå áåøå
îòñðàìèëà è ñðàì íàä êúùè ïàäíà. Òúé áèâà òî… Êðàé ïëåò ïîìèíå íÿêîé, ëóëàòà ñè îòúðñè è çàìèíå,
à, òîêó-âèæ, ïîäïóøèëî çàâ÷àñ: ïîâåéíå âåòðåö – è ãîíè áåëàòà!
Îòäå ïîâÿ ñèðàêà, òîé ñàìè÷úê
ñè çíàåøå – à òëàñíà ãî çàëèñàí âî áóðÿòà íà ÷óâñòâà, ùî äóøà ìó
îïóñòîøèõà, ïúðâèé âèõúð îùå
íåñìîãíàëà äà ïðåæèâåå – êàêòî ãîðà â ïîæàð: íåäîãàñåíà èñêðà
èçáèé è ñ äâîéíà ñèëà ïëàì ñå åìâà, è çåëåíòà ïðåâðúùà ñå íà ïóñòîø.
Íå ãî ñâúðòÿ âî êúùè âå÷ ñúâñåì è ðàáîòàòà, ïîäíîâåíà ïàê,
êàòî îáóâêà ñêúñàíà ïîäðèòíà
è ñå èçâúðíà òîé â íåñâÿñò îò íåÿ. Ïà è ñàìà ñå ðàáîòà èçâúðíà
îò ìàéñòîðà, ïîëåêà, íåóñåòíî. È äà ñå íå èçâúðíå! Ñî çîðè
èçëåçå ÷àê – ÷àê âå÷åð ñå äîäúòðè, íàðÿçàí ãðúñòà. Ðàáîòà ãî ÷àêà
è õîðàòà ïðèïèðàò – äåí çà äåí, è íèêîé âå÷ ïðè íåãî íå çàâðúùà…
Òúðïåíüåòî å ñ êðàé. Íå èçòúðïÿ íåâîëíàòà ìó ìàéêà; àëà êåøêè
äî ãðîá äà áå òúðïÿëà – íå áè ÷óëà îò ÷åäîòî ñè íå÷åäîâíè äóìè.
Êîãàòî ìó íàòÿêíà òÿ – çà ñìÿõ è íà äåöàòà ÷å å ñòàíàë âå÷å –
èçâúðíà ñå òîé ñîïíàòî êúì íåÿ: “Òåá ùî òè å? Íàëè íà ìåí ñå ñìåÿò! Àç è ñìåõúò, è ìúêàòà ñè çíàÿ.”
Íè äóìèöà ãîðêàòà ìó íåâÿñòà
íå ñìÿ äà êàæå; äåíåì ïî øåòíÿ, ïî ðàáîòà íàñàì-íàòàì, à ñóòðèí
ïðèòóëÿøå âúçãëàâèåòî ñè, ìîêðî îò ñúëçè, ìàéêà äà ãî íå ñúãëåäà.
È åòî ïàê çà âñè÷êè äðàãà ïðîëåò äîâÿ äîëíÿêà òîïúë îòêúì þã.
Çà ðàáîòà ñå õîðà çàëîâèõà,
à Áîéêî ïëúçíå âñå ïî ìåõàíèòå. Äîìà íàìðúùåí è ïî ìåõàíèòå
òàêúâ ïî öåëè íåäåëè – è â ìèã íàëåòÿ ãî íà ãíÿâ è ÿäíè äóìè,
îò òúìíîòî ìúë÷àíèå ïî-çëè,
è íÿìà êðàé… Ïðåç ëÿòíà æåãà òúé ñå ìúêíàò ìóäíî òåæêè äíè è ìúêà
å íà äóøàòà, à êîãàòî ðóõíå
äúæä è ãðàäóøêà, äâàæ ïî äîòåæíåé. Èçõîäèõà è âðà÷êè, è çíàõàðè,
êàêâî íå ìó çàìåñâàõà âî õëÿáà, ñ êàêâî íå áèëüå íîùåì ãî äèìèõà –
íå áè êúñìåò. Ñ ìàãèè ñêðèòîì âøèòè â åëåêà, òîé èçëèçàøå èç êúùè
è âðúùàøå ñå âå÷åð ïàê ïèÿí.
Êàê ïàäàøå íåâåñòè íà ñúðöå,
êàêâî òåæåøå ìéöè íà äóøàòà,
ùî ãè å ÷óæäè åíÿ – ïúò ìèíàâàò, áåçïúòíè äóìè äóìàò: “Áú÷åâàðÿ
çàâúðçà ïúï çà áú÷âàòà!” Íå ñòðàÿ è íå ïîíåñå ñðàì íà ñòàðèíè,
ïðè ïðîëåò îùå ãðèæíàòà ìó ìàéêà íà îäúðà ñå ãúòíà – è íå ñòàíà.
Ïðè ñìúðòíèé ÷àñ äîâåäîõà ïèÿí îò ìåõàíàòà Áîéêà. Íî îò íåãî
ñå ñòàðàòà îòâúðíà ñ òåæêè äóìè: “Äà òè íå áúäå ïðîñòî íè îò áîãà,
íèòî îò ìàéêà, ñèíêî!” – èçäúõíà. Ãëàâàòà ìó ñî äðóãî áåøå ïúëíà
è ìàé÷èíèòå äóìè äàëè òîé
÷ó è ðàçáðà, êîé çíàå. Ñàìî ñáðà óñòàòà ìó óñìèâêà ñòðàííà; ìèã
íà óñòíèòå ìó çàñòîÿíà, òèõî
èç÷åçíà òÿ, òúé êàêòî ñå ÿâè… Åé íà èçõîä ãîäèíà, îòêàêòî Áîéêî
ñå áå îæåíèë – è ãîäèíà êàê å
æèâîòà íà íåâÿñòàòà ïî÷åðíèë.
È ìúëêîì òÿ ïðåíàñÿøå îáèäè
îò íÿêîãà îáè÷íèÿ ñè ìúæ,
è ìúëêîì ñúëçè ðîíåøå – â ñâåòà ñàìèíêà, êàòî êàï÷èöà íà ñòðÿõà.
“Æèâîò å äàäåí – âñÿêîé âî æèâîòà ñ ÷åñòòà ñè” – òúé ðàçäóìâàøå ñå òÿ ñî ìàé÷èíè ñè äóìè, è ñå ïëàõî
îñëóøâàøå â ñúðöå ñè, ÷å ïîä íåãî ñå áåø åðîæáà çàðîäèëà. Áîéêó
òÿ íåâåäíúæ íàêàíâà ñå äà êàæå, à íåùî ÿ çà ãúðëîòî ïðèòèñíå
è âìåñòî äóìè ñúëçè ÿ èçáèÿò.
Ñàì ìîæåøå è òîé äà âèäè ÿñíî, íåâÿñòàòà ìó ÷å ùå ñòàíå ìàéêà
íàñêîðî, àëà êîé òè ÿ ïîãëåæäà! À ïðèáëèæàâà ñúäáîíîñíèé äåí
è ãî ñåùà… Íåùî é å ìú÷íî
è ðàäîñòíî – è èñêà é ñå íåìó
äà ïîâåðè òóé, ùî äóøà é ìú÷è
è òàéíî ðàäâà: “Íåãëè ïúê òîâà ãî ñåïíå, äðóãî àêî íå ïîìàãà!”
Îòäàâíà ñëúíöå çàéäå è íîùòà
íàä óìîðåíî ñåëî ñå íàäâåñè.
Ïðèáèðàò ñå ðàáîòíèöè äîìà,
êîëÿ ñêðèïòÿò, ïîíåñëè îò ïîëåòî íà ãóìíà òåæêè ñíîïè… Îòäàëå÷
òÿ ñòúïêèòå íåðàâíè íà ìúæúò ñè äîçå, íà ïðàãà êúùåí ñå èçïðàâè
äà ãî ïîñðåùíå. Çàëþëÿíî òîé
ïðåä íåÿ ñå âúçïðÿ è ÿ êðúâíèøêè èçãëåäà èçïîä âåæäè: “Äà íå áè
è òè äà ìè çàïðå÷àø ïúò!” – ñå ñîïíà, è íà æåíà ñè ïîãëåäà ñâåíëèâ,
áåç äà ñúãëåäà – õëàñíà ÿ ñ êîëÿíî, ñúáîðè ÿ íà ïîäúò è îòìèíà,
êàòî ïðîìúìðà, ñêúðöàéêè ñî çúáè: “×å â ìåõàíàòà ìè îòáèõà ïúò –
è òè ëè ïúê ùå ìè îòáèâàø âêúùè!”
Ïðåç íåÿ íîù âî ìúêè òÿ äîáè
áåç âðåìå ïúðâà – è ïîñëåäíÿ ðîæáà. Íåíàâðåìíèòå ìúêè íå ïîíåñå
è ëåãíà òÿ íà îäúðà, çà íèâãà
äà ñå íå äèãíå. Ãðèæíèòå ñúñåäêè îêîëî íåÿ øåòàõà, à òÿ
áåçïàìåòíà ñå ìÿòàøå â ëåãëîòî, íàøåïíóâàéêè ñ óñòíè çàãîðåëè
íåñâåñòíè äóìè è íà ïîäêúðâåíè î÷è ñî ïîãëåä íåïîäâæèæíî âãëåäàí.
Íåðÿäêî òÿ äîõîæäàøå íà ñåáå
è âñå, íàïóñòî, ñ äóìè è ñî ïîãëåä çà ðîæáàòà ñè ïèòà: àëà íèêîé
íå ïîñìåé äîðè äà é çàãàòíå
êúäå å òÿ, êàêâî ñî íåÿ ñòàíà, è ñàìî ÿ òåøàõà ñî èçìàìè,
÷å íÿêîÿ è í`àì-êúäå ñè óæ
äåòåòî å ïðèáðàëà íà êúðìà,
äîêàòî ñå îò áîëåñò òÿ ïðîäèãíå. Êîé áè é êàçàë è êàêâî – íà ìàéêà
ïðè ñìúðò, çà ðîæáà ìúðòâîðîäíà?
Ñúáðàíè áÿõà ïðèâå÷åð âåäíúæ
ñúñåäêèòå ïðè áîëíàòà ðîäèëêà
è íåÿ òå – çà âðåìå óêðîòåíà
îò îãíèöàòà – ñî ïîâîëíè äóìè
ðàçòóøâàõà. À òúêìî ñå è Áîéêî òîãàç çàâúðíà âêúùè. Ïðåä âðàòàòà
òîé, áåç äà èñêà, ñå âúçïðÿ è âñëóøà âî ãîâîðà, ùî èäåøå îòâúòðå.
È ÷ó òîé ÿñíî äóìè íà æåíà ñè: “Ïîäõëúçíàõ ñå èç ñòúëáàòà, à òî
íå ìó áå âðåìå… ïîäèð ìåñåö, äâà… Íàëè áèëî ìó ïèñàíî… Ïîíåñîõ
ïî ñòúëáà ìåíöè, è í`àì êàê ñî òÿõ íà ïîäïëåñ ñòúïèõ – òà íà äâîðà ÷àê… Åõ, áîæè÷êî, ïà íåÿ íîù!” È íèùî
íå ÷ó íàòàòúê Áîéêî. Ñïðÿ ñå òîé è êàòî ñå ÷å íåùî âáè â äóøà ìó,
çàâè ìó ïàìåò è ñúðöåòî ñòèñíà, êàòî ïðèêëåùåí ïðúñò ìåæäó âðàòè.
Êàêâî áå òóé? Ñ ëúæîâíè äóìè òÿ çàêðèëÿ òîÿ, êîéòî ìëàäîñòòà é
ïî÷åðíè, êîéòî ñ ïúðâàòà ñè ðîæáà óáè? Íå å ëè òóé íàñúí? Ñ êàêâî ëè
çà íåÿ òîé å äðàã, òà ãî çàêðèëÿ ïðåä õîðàòà?!
È öÿëà íîù ñå òîé
ïî äâîðà ëóòà, ñÿêàø òèÿ äóìè
â äóøàòà ìó îòêðèõà ïðîïàñòòà
è â óæàñ òîé äúëáîêî è äúëáîêî ñå â òàÿ ïðîïàñò âçèðà – è ïîòúðñåí ñàìè÷úê ñå îò ñåáå ñè îòâúðíà…
È äúëãà áå çà íåãî òàÿ íîù,
ïî-äúëãà îò äåíåòå, ïðåæèâåíè
ñ èçâúðíàòî ñúðöå îò âñè÷êî ìèëî, ìèëåÿùî çà íåãî âî íåâîëÿ.
È íåâåäíúæ ïðåç íåÿ íîù ïðèñòúïÿ êúì ïðàãà òîé – à íå ïîñìÿ äà âëåçå. ————————————- Íà òðåòèé äåí, ñ ïðèâåäåíà ãëàâà
âúðâåøå òîé ñëåä ÷åðíîòî íîñèëî íà ñâîÿòà íåâîëíèöà íåâÿñòà…
Çàòâîðèõà íîâîîòâîðåí ãðîá –
ðàçèäîõà ñå õîðàòà – òúìíåé
÷åðêîâíèé äâîð… Ïîòèõèÿ âå÷åðíèê ëþëåé íàäãðîáíè áóðåíè è òÿì
ïîòàéíî íåùî êàòî ÷å ëè øåïíå. Íàä òîêó-ùî çàñèïàíèÿ ãðîá
çàñòàíàë, Áîéêî êàòî âêàìåíåí, êàòî íàäãðîáåí êàìúê, íåïîäâèæíî
ñ îáîðåíà ãëàâà íà ãðúä ñòîÿ,
äîêëå ñå ñïóñíà òúìíà íîù. Òîãàâà óïúòè ñå êúì êúùè òîé. È ïàê
íå ïîñìåé ïðåç êúùíèé ïðàã äà âëåçå, à ñåäíà âúí íà íèñêèÿ ÷àðäàê,
çàêðè ëèöå ñ ðúêà – è ïúðâè ïúò ñòóäåíàòà ñàìîòíîñò ãî îáãúðíà
è èç î÷è ìó õëúòíàëè èçòðúãíà
ñúëçè, íåçíàéíè äîñåãà çà íåãî…
À íàäàëåêî íåéäå ñè èç ñåëî,
óíåñåíî íåõàéíèê íÿêîé ìëàä
èçâèâàøå ñ öàôàðàòà ñè ìåäíà.
Ïîäêúðøåíàòà èçïîäòèõîì ïåñåí
åõòåøå ñ ïóñòà æàëáà çàðàä ìëàäîñò è ÷åçíåøå çà äâàæ ïî-ïóñòà îáè÷.
ÏÎ ÆÚÒÂÀ
Ïîñòàòòà ïîâåäå ñðú÷íî áÿëà Íåäà; Ñòàìåíêî ïî íåÿ ñèëè äà ïðåâàðÿ –
Íåäà øåãîâèòî èçïîä âåæäè ãëåäà, òîé è òúé, óñìèõíàò, íåè îòãîâàðÿ:
“Áúðçàé, áÿëà Íåäî, îáëîã ñ òåáå áèÿ – íå òå ëè ñïðåâàðÿ, äàâàì, äóøî áëàãà, ïðúñòåí íà ðúêàòà, íàíèçè íà øèÿ,
è ñúðöå ïðèäàâàì – ïðèäàí òåáå äðàãà.”
Áúðçà áÿëà Íåäà, æúíå è îòâàëÿ,
à ñúðçå é òðåïêà, êàòî ïòè÷êà ïëàõà… Ñëúíöåòî îòñêî÷è âå÷å íà êîïðàëÿ,
ìîðíèòå æåòâàðè íà ïîõàïêà ñïðÿõà.
Ñàìî áÿëà Íåäà ñúðïúò íå îñòàâÿ, ïî÷èâ è ïîõàïêà – êîé çà òÿõ òè ìàðè… “Äà ìó ìèñëè, êîéòî îáëîã ñå çàëàâÿ!” – Ñòàìåíà ïîäêà÷àò îõîëíè äðóãàðè.
Ñëúíöå ñïðÿ íà ïëàäíå. Âåòðåö íå ïîäóõâà è îìàðà òðåïêà íàä ïîëå. Íà çàâÿò
ìîðíàòà äðóæèíà ñåäíà äà ïëàäíóâà; ñàìî òå äâàìèíà ñúðïè íå îñòàâÿò.
Äâàéñåò ïúòè âå÷å ïîñòàò ïîäíîâèõà – íèòî òîé íàñòèãà, íèòî òÿ îñòàÿ…
 ñëåïè î÷è áèå êðúâ ìëàäåæêà ëèõî, ïîãëåäè ïðèìðåæà ñëúí÷îâà çàìàÿ.
Ùîì äà îòìàëíåÿò ñèëè çàìîðåíè,
ìëàäî ñúðöå ïàê ãè ñ ïîðèâ íîâ ïîäéåìà… Ïàäíà âå÷åð. Íåäà äðóæêèòå çàñìåíè
äðàçíÿò: “Çîð ãîëÿì å – ïî ñâåäà ãîëåìà!”
ßñíî ñëúíöå çàéäå çàä áàëêàí äàëå÷åí, íàä ïîëåòî ëúõíå ïðåäíîùíà ïðîõëàäà, äà ïðèâúðøè âñÿêîé ñâîÿ òðóä óðå÷åí ñòàðèé äðàãîìàíèí âèêîì çàïîâÿäà.
Ñòàìåíêî è Íåäà, êàêòî â çîðè ðàííè ïî÷íàõà, òàêà ñå íàñòèãíàëè ñïðÿõà… Îõîëíè æúòâàðè, îêîëî èì ñáðàíè,
ïðàâî ñå â î÷èòå Ñòàìåíêó ïðèñìÿõà…
“Ïðúæäîìà! Íå îáëîã – àç øåãà ñè áèÿ!” – áëåäå òîé èçâèêà, óñòíè ñòèñíàë ÿäíî… Ëþøêà ñå è âúçíàê áÿëà Íåäà ïàäíà – îñòðà äóìà, îñòúð íîæ â ñúðöå ïðîáè ÿ.
Ñòåêîõà ñå äðóæêè ñ âèê îò èçíåíàäà, ìèëâàò ÿ, ñ âîäèöà ïðúñêàò áëåäî ÷åëî. Âñóå… Ìëàäè äðóæêè äðóæêàòà ñè ìëàäà ïîíåñîõà ìúðòâà ïëà÷åøêîì êúì ñåëî.
ÁÀ×Î ÊÈÐÎ
Òîç äåí îáåñèõà Áà÷à âè Êèðà –
âå÷å çàáðàâèõ êîÿ áå ãîäèíà –
äðóãèòå, ñ íåãî ùî áÿõà, ñòîòèíà, ñå îòúðâàõà. Åõ, òî ñå ðàçáèðà!
Òîçè íå ÿë è äîðè íå ìèðèñàë
ëóê; ÿ ïúê îíÿ àõìàê ñå ïðåñòðóâà; òðåòè ñå êðúñòè: “Òà êîé áè óéäèñàë íà õàéìàíè ïî óìúò! Äà áóíòóâà?
Ïðîòèâ êîãî? Çà êàêâî? È çàùî ëè? Öàðÿ íè áëàã å, àëëàõ äà ãî ÷óâà!
Âå÷å ïðåñòàíàõà ñúëçè, íåâîëè
è êðúâíèíèòå, îòêàê òîé öàðóâà…”
Åòî ïúê îíçè òàì ñêóòà öàëóâà
íà åäíî ìóðãî åôåíäè íàäóòî:
“Àãî, àëëàõ äà òè äíèòå ñú÷óâà: ìåíå ìå õàéòè ïîäëúãàõà ëþòî.”
Áà÷î âè Êèðî ñòîè è ãè ãëåäà
è ìó ñå â ñúëçè ñúðöåòî îáëèâà: “Áîæå ïðîñòè, çà òàêèâà ãîâåäà
èñêàõ ñâîáîäà è àç… çà òàêèâà…”
È, íåäîðåêúë, íàïðåä ñå èçñòúïè – âîëÿ å, ÷óæäà ÿ âîëÿ íå ñïèðà:
“Åòî, æèâîòà çà äðóãè å ñêúïè – òîé å îìðàçåí çà Áà÷à âè Êèðà!
Âñè÷êè, ùî âèäèòå òóêà ïðåä âàçè, òå ñà íåâèííè – è òèÿ â çàòâîðà…
Àç ñúì âèíîâåí, åäèí ñàìî àçè – ÷å ñúì ãîâåäàòà ñìÿòàë çà õîðà.
Àç ñúì âèíîâåí! È ñ Áà÷à ñè Êèðà ùîòî âè ñêèìíå òàêîâà ïðàâåòå –
äóõîì ñâîáîäíèé ñâîáîäíî óìèðà, à ñè íå âðúçâà ñ æèâîòà ðúöåòå!”
È ïîêà÷åí áå çà ñâîéòà èçìàìà
òîé íà áåñèëêàòà…åõ, ñèðîìàõà! – È îñòñòðàíè ìó ðàçáîéíèöè äâàìà:
êàêòî Èñóñà êîãàòî ðàçïíàõà.